اهالی ذکر چه ویژگی‌هایی دارند؟
نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین در جلسه تفسیر قرآن کریم به بیان ویژگی‌های اهالی ذکر پرداخت.
آیت‌الله عبدالکریم عابدینی در جلسه بیست‌ویکم تفسیر قرآن کریم ویژه ماه مبارک رمضان (16 فروردین 1403) که در مسجد امام خمینی (ره) برگزار می‌شود، اظهار کرد: در جلسه گذشته خطبه 222 نهج‌البلاغه بیان شد، این خطبه درباره ذکر است، یعنی اگر کسی بخواهد در نهج‌البلاغه مرکز فرمایشات حضرت را درباره ذکر ببیند، باید به این خطبه رجوع کند.
همچنین امیرالمؤمنین (ع) درباره قرآن در نهج‌البلاغه بسیار سخن گفته‌اند اما اگر بخواهیم مرکز صحبت حضرت را درباره قرآن پیدا کنیم باید به خطبه 176 رجوع کنیم، حضرت درباره تقوا فراوان در نهج‌البلاغه صحبت کرده‌اند اما اگر بخواهیم مرکز فرمایشات حضرت را درباره تقوا ببینیم خطبه 193 نهج‌البلاغه مربوط به این معناست، حضرت درباره منافقین در نهج‌البلاغه بسیار صحبت کرده‌اند، مرکز فرمایشات حضرت درباره منافقین خطبه 194 نهج‌البلاغه است.
خوب است این‌ها را بدانیم و از آن در زندگی‌مان استفاده کنیم، این‌ها به ما بصیرت و حیات طیبه می‌دهد، این‌ها آفات و مضرات حیات حیوانی را از ما دور می‌کند.
امیرالمؤمنین (ع) در خطبه 222 نهج‌البلاغه درباره ذکر صحبت کرده و فرمودند ذکر اهل دارد، یعنی هر کسی اهل ذکر نیست، اهل ذکر بودن لیاقت، شایستگی و آمادگی می‌خواهد، آدم اگر غرق در دنیا باشد نمی‌تواند اهل ذکر باشد، آدم اگر اعتقادات محکم نداشته باشد چطور می‌تواند اهل ذکر باشد؟
ذکر به معنای با خدا بودن است، ما اگر هنوز تکلیفمان را با خدا روشن نکرده باشیم، چطور می‌توانیم اهل ذکر باشیم؟ ما اگر نسبت به معاد و قیامت، بهشت و جهنم و حساب و کتاب اعتقاد ریشه‌داری پیدا نکرده باشیم، چطور می‌توانیم اهل ذکر باشیم؟ بنابراین باید کاری کنیم برای ذکر اهلیت پیدا کنیم.
مثل اینکه می‌گوییم فلانی اهل نماز است، یا می‌گوییم فلانی اهل فلان شهر است، اهل ذکر بودن باید آدم را اهل کند، یعنی معلوم باشد که این شخص آخرتش را به دنیا نمی‌فروشد، دینش را با مقام و منزلت معامله نمی‌کند، همه جا پای کار خداست، چنین کسی اهل ذکر است.
امیرالمؤمنین (ع) در ادامه فرمود این اشخاص به جای هر چیزی به دنبال ذکر رفته‌اند و می‌گویند این برای ما حائز اهمیت است، اهل ذکر بودن فقط تسبیح زدن نیست، البته تسبیح هم یک وسیله‌ای است که آدم برای ذکر از آن استفاده می‌کند، اهل ذکر بودن به لب جنباندن نیست، در ذکر عقل ما باید نورانی شود، قلب انسان هم باید بلرزد.
خدای متعال در آیه 2 سوره انفال می‌فرماید «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ»، یعنی (مؤمنان همان كسانىاند كه چون خدا ياد شود دلهايشان بترسد و چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد و بر پروردگار خود توكل مى‌كنند).
خداوند در این آیه می‌فرماید مؤمنین حقیقی کسانی هستند که وقتی اسم خدا، قرآن، پیامبر (ص) و ائمه (ع) به میان می‌آید، قلبشان می‌لرزد و مشتاق هستند، اگر کسی این حالت به او دست داد اهل ذکر است، این‌ها هیچ چیز دنیا برایشان جاذبه ندارد.
خیلی وقت‌ها ممکن است یک ماشین یا خانه یا هر جلوه‌ای از دنیا آنقدر حواس ما را به خودش جلب کند که شب هم خوابمان نبرد، این یعنی دل‌مشغولی ما همان خانه و ماشین است، در حالی که دل‌مشغولی ما باید خدا باشد.
امیرالمؤمنین (ع) در ادامه فرمود این‌ها آنقدر به خدا مشغولند که هیچ خرید و فروش و معامله‌ای در دنیا آنان را از یاد خدا غافل نمی‌کند، البته این‌ها به دنبال دنیا و کار و زندگی‌شان هم هستند اما تمام دل‌مشغولی و آرزویشان خانه و ماشین نیست.
این افراد وقتی سر کار حاضر می‌شوند با وضو هستند، در ابتدا با خدا ارتباط می‌گیرند، آیات خدا را زیر لب زمزمه می‌کنند و می‌دانند هر چه هست متعلق خداست، این نوع کار کردن برکت پیدا می‌کند، چنین آدم‌هایی حیات طیبه پیدا می‌کنند.
بنابراین اگر می‌گوییم کسی دل‌مشغولی‌اش فقط خداست، منظورمان این نیست که فقط بنشینیم خانه و تسبیح بگوییم، بلکه باید کار، تلاش و فعالیت کنیم، خدا می‌خواهد ما اقدام به کار و فعالیت کنیم، امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید هیچ چیزی اهالی ذکر را از یاد خدا باز نمی‌دارد.
وقتی دل‌مشغولی کسی خدا باشد، این آدم دیگر سر کسی را کلاه نمی‌گذارد، خیانت نمی‌کند، غش در معامله ندارد و به این ترتیب خود به خود زمینه حیات طیبه در او تقویت می‌شود.
امیرالمؤمنین (ع) در ادامه فرمود قطعات زندگی و لحظات زمان این افراد با ذکر سپری می‌شود، اگر ذکر نباشد انسان دچار غفلت می‌شود، آن‌هایی که اهل ذکر هستند از غفلت وحشت دارند.
باید در این روزهای ماه مبارک رمضان دعا کنیم از عالم غفلت بیرون بیاییم، هر چه بلا بر سر ما می‌آید بخاطر غفلت است، خداوند می‌فرماید آن‌هایی که اهل غفلت هستند از حیوانات هم پایین‌تر و گمراه‌ترند.
اهل ذکر سعی می‌کنند لحظات زندگی‌شان با یاد خدا بگذرد، برای مثال شب موقع خواب بیاییم رصد کنیم و بگوییم امروز که بر ما گذشت چقدر با خدا بودیم و چقدر با خدا نبودیم؟ چقدر غافل و چقدر هوشیار بودیم؟ این باعث می‌شود در روزهای آینده هوشیارتر باشیم.
حضرت در ادامه فرمودند این‌ها وقتی آدم‌های غافل را می‌بینند تذکر می‌دهند، چون دغدغه‌مند هستند، به سراغ دیگران می‌آیند و می‌گویند ای مردم، راه پیغمبران را بروید، راه پیغمبران راه ذکر و حیات طیبه بوده است.
حضرت در ادامه می‌فرماید این‌ها همواره به قسط فرمان می‌دهند، یعنی اگر بی‌عدالتی، ظلم و حرام‌خوری دیدند دستور به قسط صادر می‌کنند، خودشان هم فرمان‌پذیر هستند، یعنی اگر یک جا پایشان را کج گذاشتند و کسی به آن‌ها تذکر داد، قبول کرده و عذرخواهی می‌کنند، گردن‌کلفتی نمی‌کنند.
حضرت در ادامه فرمود این‌ها نهی از منکر می‌کنند، در مقابل منکرات بی‌تفاوت نیستند، اگر هم کسی به آن‌ها نهی کرد و گفت این کاری که انجام می‌دهی منکر است، به جان دل می‌پذیرند و قبول می‌کنند، لجاجت به خرج نمی‌دهند.
امیرالمؤمنین (ع) در جای دیگری در رابطه با واکنش ما آدم‌ها در مقابل منکر فرمودند اولین مواجهه با منکر این است که باید دلمان از منکر منزجر باشد، دومین واکنش این است که باید به زبان به منکر اعتراض کرد و نهی از منکر کرد، واکنش سوم این است که عملاً جلوی منکر را بگیریم.
حضرت فرمودند اگر کسی یکی از این مراحل را انجام دهد، یکی از وظایفش را انجام داده است، اگر کسی دو مرحله را انجام دهد، دو وظیفه‌اش را انجام داده است، اگر کسی هر سه مرحله را انجام دهد خوشا به حال اوست اما اگر کسی هیچ یک از این مراحل در زندگی او نباشد و منکر را ببینند و عین خیالش نباشد، این مرده زنده‌نما یا مرده متحرک است.
امیرالمؤمنین (ع) در ادامه خطبه 222 نهج‌البلاغه فرمود اهالی ذکر از دنیا عبور کرده‌اند و به آخرت رسیده‌اند، در دنیا زندگی می‌کنند اما در حقیقیت از نظر تعالی روحی، کمالات معنوی، بینش کریمانه خدایی و حیات طیبه به گونه‌ای هستند که گویا متعلق به این دنیا نیستند، گویا از این دنیا رفته‌اند و در عالم دیگری زندگی می‌کنند.
حضرت در ادامه فرمود این‌ها گویا با چشمشان دارند حقایق بعد از مرگ را می‌بینند، اسرار و مسائل غیبی اهل برزخ را تماشا می‌کنند، گویا وعده‌های قیامت برای این‌ها محقق شده است، این‌ها حقایق برزخ و قیامت را برای مردم بازگو می‌کنند.
امیرالمؤمنین (ع) فرمودند اگر همه پرده‌ها کنار برود و قیامت برپا شود و تمام وعده‌های خدا محقق شود، ذره‌ای به یقین من اضافه نمی‌شود، چون من به مرحله پایانی یقین رسیده‌ام.
در نامه 130 نهج‌البلاغه آمده است که وقتی امیرالمؤمنین (ع) با یارانشان از جنگ برمی‌گشتند، آن‌ها را به قبرستان پشت کوفه بردند، حضرت در آنجا شروع به صحبت برای مرده‌های کرده و فرمودند ای کسانی که در جاهای وحشتناک خانه دارید، ای کسانی که خانه‌های شما قبرهای تاریک است، ای کسانی که در جایی ساکن بوده‌اید که آدم‌ها قاعدتاً از آنجا کوچ می‌کنند و می‌روند، ای خاک‌نشینان، ای بی‌کسان و تنهایان، ای وحشت‌زدگان، ای غریبان، شما ای مرده‌های قبرستان، شما از ما جلوتر به اینجا آمده‌اید و از ما پیشی گرفته‌اید، ما هم به دنبال شما در حال آمدن هستیم.
حضرت در ادامه خطبه ۲۲۲ نهج‌البلاغه فرمود اهالی ذکر آنقدر نورانی می‌شوند و دلشان روشن می‌شود که چیزهایی را می‌بینند که آدم‌های دیگر نمی‌بینند؛ آدم باید با ذکر و نورانیت دل حقایقی را بفهمد که برای دیگران قابل فهم نیست.
حضرت در ادامه فرمود اهالی ذکر چیزهایی را می‌شنوند که دیگران نمی‌شنوند، اگر بخواهیم این‌ها را تماشا کنیم و مقامشان را ببینیم، این‌ها همیشه دیوان عملشان را روی زمین پهن کرده‌اند، خودشان را آزاد کرده‌اند تا اعمالشان را مشاهده کنند، این‌ها برای چیزهای کوچک و بزرگ خود را محاسبه می‌کنند.
خدای متعال فرموده قبل از اینکه در قیامت به محاسبه کشیده شوید، در همین دنیا خودتان را محاسبه کنید.
حضرت در ادامه فرمود روحیه اهل ذکر این گونه است که احساس می‌کنند بار سنگین گناهان کمرشان را خم کرده است، گویا نمی‌توانند این بار را بکشند و در زیر بار کوتاهی و گناهان درمانده شده‌اند.
حضرت فرمود این‌ها در حالی که بغض گلویشان را گرفته، با ناله فریاد می‌زنند، با هم‌جنس‌های خودشان گفت‌و‌گو می‌کنند و در پیشگاه خدا به پشیمانی و ندامت اعتراف می‌کنند و می‌گویند خدایا ما به خودمان ظلم کردیم، این‌ها در جامعه برای دیگران نشانه‌های هدایت و چراغ‌های روشن در تاریکی‌های زندگی مردم هستند.
حضرت در ادامه فرمود فرشتگان دور این‌ها می‌چرخند؛ آدم اگر گناهکار شد شیاطین دور آدم می‌چرخند، اگر اهل تقوا و ذکر شد فرشتگان دور آدم می‌چرخند، البته شیطان هم دور آدم‌های خوب و هم دور آدم‌های بد می‌گردد، شیطان وقتی دور آدم‌های بد می‌گردد سربلند و موفق است اما وقتی دور آدم‌های باتقوا می‌چرخد، این آدم‌ها متوجه حضور شیطان می‌شوند، این‌ها با یک بصیرت و بینایی شیطان را می‌شناسند و از کید و نیرنگ او دور می‌مانند.
حضرت در ادامه فرمود وقتی فرشتگان دور اهالی ذکر می‌چرخند، سکینه و آرامش در دل‌های این‌ها نازل می‌شود، اگر فرشتگان در دل کسی نازل شوند به او می‌گویند نترسید، محزون و نگران نباشید.
امام (ره) در مقابل همه شیاطین جن و نس این نگاه را داشت، هیچ وقت ترس، وحشت، ضعف و پشیمانی در کلام ایشان مشاهده نشد، یا این نگاهی که رهبر حکیم انقلاب در مقابل شیاطین دارند و گردن شیاطین مستکبر را شکسته‌اند و صدای آن‌ها در عالم پیچیده شده است.
حضرت در ادامه فرمود درهای آسمان به روی اهل ذکر گشوده است، آنان حقایق آسمانی را می‌بینند و می‌فهمند، با این حقایق زندگی می‌کنند و از آن‌ها لذت می‌برند.
حضرت در ادامه فرمود خدا آن مقامات کریمانه و ملکوتی را به این‌ها نشان می‌دهد و این‌ها از آن مقامات معنوی لذت می‌برند، خدا از کارهایشان راضی است، هم این‌ها از خدا راضی هستند و هم خدا از آنان خشنود است، چیزی از این بالاتر نیست، همین به معنای حیات طیبه است.
حضرت در ادامه فرمود خدا مقام این‌ها را می‌ستاید، اهل ذکر دائم دست به سوی خدا بلند کرده و از خدا گذشت و مغفرت می‌خواهند، این‌ها خودشان را در گرو فضل خدا می‌دانند و اسیر بندگی او هستند، غم و اندوه طولانی دل‌هایشان را مجروح کرده و به چشم‌هایشان آسیب رسانده است و به هر جایی که امید دارند دست می‌کوبند، ان‌شاءالله ما نیز تلاش کنیم از اهالی ذکر باشیم.