نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین در جلسه تفسیر قرآن کریم به بیان علت سوگندهای پی‌درپی در آیات قرآن پرداخت.
آیت‌الله عبدالکریم عابدینی در جلسه شصت‌وپنجم تفسیر قرآن کریم که در تاریخ 16 اردیبهشت ماه 1403 در مسجد شیخ‌الاسلام برگزار شد، اظهار کرد: خدای متعال چندین قسم را در ابتدای سوره مرسلات یاد کرده است، خدا این قسم‌ها را یاد کرده که ما را متوجه موضوع مهمی کند و در آیه 7 این سوره نیز فرموده «إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ»، یعنی (كه آنچه به شما درباره قيامت وعده داده ميشود به وقوع ميپيوندد).
برای فهم این آیه به سراغ روایات و آیات قرآن می‌رویم، حدود یک سوم آیات قرآن راجع به قیامت، معاد و مسائل مربوط به این معناست، بنابراین نباید راحت از این معنا گذر کنیم، خدای متعال در آیه 9 سوره آل‌عمران می‌فرماید «رَبَّنَا إِنَّكَ جَامِعُ النَّاسِ لِيَوْمٍ لَا رَيْبَ فِيهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ»، یعنی (پروردگارا! تو مردم را، براي روزي كه ترديدي در آن نيست، جمع خواهي كرد، زيرا خداوند، از وعده خود، تخلف نميكند. ما به تو و رحمت بيپايانت، و به وعده رستاخيز و قيامت ايمان داريم).
خدای متعال این آیه را از قول بنده‌ها بیان می‌کند، یعنی ما بنده‌ها در پیشگاه خدا اعتقاداتمان را این‌گونه عرضه می‌کنیم، بار الها، تو همه مردم را جمع‌کننده‌ای در روزی که در تحقق آن شکی نداریم، در قیامت چیزی پوشیده و پنهان نیست، همه چیز آشکار است.
ما باید این آیه را شعار زندگی‌مان قرار بدهیم و با عقیده آن را عنوان کنیم، بگوییم خدایا ما شک نداریم که این روز محقق خواهد شد، چرا که تو وعده داده‌ای و یقین دارم در وعده تو تخلف نیست.
خدای متعال در آیه 27 سوره غافر قول موسی (ع) را نقل می‌کند و می‌فرماید «وَقَالَ مُوسَى إِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ مِنْ كُلِّ مُتَكَبِّرٍ لَا يُؤْمِنُ بِيَوْمِ الْحِسَابِ»، یعنی (و موسى گفت من از هر متكبرى كه به روز حساب عقيده ندارد به پروردگار خود و پروردگار شما پناه بردهام).
مفهوم آیه 27 سوره غافر این است که اگر کسی به معاد اعتقاد نداشته باشد، به خودش هم رحم نمی‌کند، به دیگران هم رحم نمی‌کند، همه این جنایت‌ها، ظلم‌ها و نسل‌کشی‌ها زیر سر کسانی است که اعتقادی به قیامت ندارند، مادی‌نگر هستند و همه چیز را در همین دنیای جسمانی، حیوانی و مادی می‌پندارند.
بنابراین ما اگر بخواهیم خودمان را درک کنیم باید قیامت را بفهمیم و باور قیامت را در خودمان محکم کنیم.
خدای متعال از آیه 5 به بعد سوره حج درباره قیامت صحبت می‌کند و در آیه 7 این سوره می‌فرماید «وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَا رَيْبَ فِيهَا وَأَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ»، یعنی (و هم آنكه رستاخيز آمدنى است و شكى در آن نيست و در حقيقت خداست كه كسانى را كه در گورهايند برمىانگيزد).
خداوند در این آیه می‌فرماید قیامت در حال آمدن است و خدا همه آن‌هایی که در قبرها خفته‌اند را مبعوث می‌کند و محشری به پا خواهد شد.
خدای متعال در آیه 28 سوره بقره می‌فرماید «كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَكُنْتُمْ أَمْوَاتًا فَأَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»، یعنی (چگونه خدا را منكريد با آنكه مردگانى بوديد و شما را زنده كرد باز شما را مى‌ميراند و باز زنده مى‌کند و آنگاه به سوى او بازگردانده مىشويد).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید شمایی که کفر می‌ورزید و قیامت را قبول نمی‌کنید، حواستان کجاست؟ قبل از اینکه این حیات دنیایی را پیدا کنید، مرده بودید، خدا شما را زنده کرد، باز هم خدا شما را می‌میراند، سپس شما را زنده می‌کند و بازگشت شما به سوی خداست؛ این آیه مسیر و چشم‌انداز آینده را به ما نشان می‌دهد.
گویا ما مسافری هستیم که خدای متعال مسیری را که قرار است برویم، شهرهایی را که می‌خواهیم سیر کنیم و اینکه مقصدمان کجاست را برای ما توضیح می‌دهد.
خدای متعال در آیه 11 سوره سجده می‌فرماید «قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ»، یعنی (بگو فرشته مرگى كه بر شما گمارده شده جانتان را مىستاند آنگاه به سوى پروردگارتان بازگردانيده مىشويد).
خدای متعال در این آیه خطاب به پیامبر (ص) می‌فرماید به مردم بگو ملک‌الموت می‌آید شما را توفی می‌کند، یعنی هر چه دارید را نمی‌گذارد ذره‌ای گم شود، ریزترین خوبی‌ها و بدی‌ها را همراه با شما برمی‌دارد و هیچ چیزی را جا نمی‌گذارد، با این پرونده مثبت یا منفی خدا را ملاقات خواهید کرد.
خدای متعال در آیه 40 سوره روم می‌فرماید «اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَفْعَلُ مِنْ ذَلِكُمْ مِنْ شَيْءٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ»، یعنی (خدا همان كسى است كه شما را آفريد سپس به شما روزى بخشيد آنگاه شما را مى‌ميراند و پس از آن زنده مىگرداند آيا در ميان شريكان شما كسى هست كه كارى از اين قبيل كند منزه است او و برتر است از آنچه با وى شريك مىگردانند).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید خدا آن کسی است که شما را آفرید، به شما رزق و روزی داد، سپس شما را می‌میراند و زنده می‌کند، آن کسانی که شما آنان را شریک خدا قرار می‌دهید و وقتتان، عمرتان، فهمتان و عقیده‌تان را به پای آنها می‌ریزید، آیا از آنها این کارها بر می‌آید؟ دیده‌اید که آنان کاری از این جنس انجام دهند؟ خدا از این نسبت‌های مشرکانه منزه است.
خدای متعال در آیه 22 سوره انعام می‌فرماید «وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا أَيْنَ شُرَكَاؤُكُمُ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ»، یعنی (و ياد كن روزى را كه همه آنان را محشور مىكنيم آنگاه به كسانى كه شرك آوردهاند مى‌گوييم كجايند شريكان شما كه آنها را شريك خدا مىپنداشتيد).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید در قیامت به مشرکان می‌گوییم کسانی که به عنوان شریک خدا قرار داده بودید، اکنون کجا هستند؟ زغم، خیال و گمان شما بود که برای خدا شریک قائل می‌شدید، واقعیت بیرونی نبود.
خدای متعال در آیه 26 سوره جاثیه می‌فرماید «قُلِ اللَّهُ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يَجْمَعُكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ»، یعنی (بگو خداست كه شما را زندگى مىبخشد سپس مى‌ميراند آنگاه شما را به سوى روز رستاخيز كه ترديدى در آن نيست گرد مىآورد ولى بيشتر مردم اين را نمىدانند).
خدای متعال در این آیه خطاب به پیامبر (ص) می‌فرماید بگو این خداست که شما را زنده می‌کند، خداست که شما را می‌میراند، بعد همه شما را در روز قیامتی که هیچ شک و تردیدی در آن نیست، جمع می‌کند اما اکثر مردم این را نمی‌دانند.
با خودمان محاسبه کنیم ببینیم ما جزو همین اکثر مردم هستیم یا جزو آن دسته قلیلی هستیم که حواسشان جمع است، خداوند در این آیه می‌فرماید اکثر مردم اصلاً حواسشان به این نیست که یک روزی همه جمع و محشور می‌شوند، ببینیم ما جزو کدام دسته هستیم؟ اگر بیداریم و حواسمان جمع است که خدا را شکر، اگر هم این‌گونه نیستیم دست همدیگر را بگیریم تا جزو اقلیتی باشیم که این نکات را می‌دانند.
خدای متعال در آیه 66 سوره حج می‌فرماید «وَهُوَ الَّذِي أَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَكَفُورٌ»، یعنی (او كسي است كه شما را زنده كرد سپس ميميراند بار ديگر زنده ميكند اما اين انسان كفران‌كننده و ناسپاس است).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید این خدای یگانه است که شما را زنده کرد، بعد شما را می‌میراند، بار دیگر شما را زنده می‌کند، انسان کفور است، شکور نیست، اگر شکور باشد باید این سیر را بفهمد و خودش را در موقعیتی ببیند که به قیامت فکر کند و قیامت را باور داشته باشد، اعمالش، کلامش و رفتارش را با قیامت تنظیم کند، وگرنه مبتلا به خسران می‌شود.
متأسفانه اکثر انسان‌ها کفور هستند و وقتی برای این معانی نمی‌گذارند، با خود محاسبه کنیم ببینیم چقدر قیامت را باور داریم، چقدر اعمال و رفتارمان را با قیامت هماهنگ می‌کنیم؟ باید تکلیف خود را در این آیات روشن کنیم.
حال ببینیم قیامت چقدر طول می‌کشد و وقت آن چه زمانی است؟ خدای متعال در آیات 6 و 7 سوره معارج می‌فرماید «إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا، وَنَرَاهُ قَرِيبًا»، یعنی (زيرا آنان عذاب را دور مىبينند ، و ما نزديكش می‌بینیم).
خدای متعال در این آیات می‌فرماید قیامت طول نمی‌کشد، از همین آیات می‌شود ظهور منجی عالم بشریت را هم فهمید، وقتی قیامت نزدیک است، بنابراین ظهور هم نزدیک است، چرا که تا ظهور اتفاق نیفتد، قیامت نمی‌شود.
خدای متعال در آیات 106 و 107 سوره آل‌عمران می‌فرماید «يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَكَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ، وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَةِ اللَّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ»، یعنی (روزى كه چهرههايى سفيد و چهرههايى سياه شود، آنگاه به سياهرويان گويند آيا بعد از ايمانتان روى به كفر آورده بوديد؟ پس عذاب را به خاطر كفرى كه ورزيده بوديد بچشيد، و اما سپيدرويان در بهشت رحمت الهى جاويدانند).
خدای متعال در این آیات می‌فرماید وقتی قیامت می‌شود یک عده روسفید و یک عده روسیاه هستند، اکثراً روسیاه هستند، از آن‌هایی که روسیاه هستند سؤال می‌شود آیا بعد از اینکه ایمان آوردید کافر شدید؟ نتیجه کفر شما این است که باید عذاب خدا را بچشید اما آن‌هایی که روسفید هستند، همیشه در رحمت خدا خواهند بود.
خدای متعال در آیه 30 سوره فصلت می‌فرماید «إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ»، یعنی (در حقيقت كسانى كه گفتند پروردگار ما خداست سپس ايستادگى كردند فرشتگان بر آنان فرود مىآيند و مىگويند هان بيم مداريد و غمين مباشيد و به بهشتى كه وعده يافته بوديد شاد باشيد).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید آن‌هایی که پای کار خدا ایستاده‌اند و همواره خدایی بوده‌اند، اهل ربّ بوده و علمای ربانی شدند، این‌ها کسانی هستند که وعده خدا برای آنها محقق می‌شود و خوف و حزن ندارند، در دنیا با آرامش زندگی می‌کنند، خدا به آنها بشارت می‌دهد بهشتی را که وعده آن داده شده است.
این‌ها بخش اندکی از آیات قرآن کریم بودند که درباره قیامت گلچین شده‌اند و با آیه 7 سوره مرسلات سنخیت داشتند.
حال به سراغ روایات می‌رویم تا رستاخیز را در بیان ائمه (ع) ببینیم، امیرالمؤمنین (ع) فرمودند مبادا چیزی معارض کار کردن برای قیامت پیدا کنید، یعنی بگویید من فلان کار را می‌کنم، برای قیامت هم کار می‌کنم، یا فلان کار را می‌کنم و کاری به قیامت ندارم، هیچ چیزی شما را مشغول نکند و از عمل برای قیامت دور نکند، چرا که وقت کم است، هر چه وقت دارید جهت کار کردن برای قیامت بگذارید.
در ارشاد القلوب دیلمی به نقل از امام زین‌العابدین (ع) آمده که حضرت فرمودند خدا در یک مقطع به آسمان فرمان می‌دهد که بر زمین ببارد، روی هر چیزی که در این عالم است 12 ذراع آب می‌ایستاد و همه چیز تحت آب قرار می‌گیرد، اجساد مردگان مانند دانه‌های گیاه که بهار سبز می‌شوند، شروع به روئیدن می‌کنند.
در برخی آیات قرآن هم قیامت و محشر و برخاستن آدم‌ها از قبر به دانه‌های گیاهی تشبیه شده‌اند، در حقیقت خداوند می‌گوید من طبیعت را فقط قرار ندادم که از میوه‌های آن بخورید و از دانه‌های گندم آن نان بپزید، این طبیعت دانشگاه فهم حقایق دینی هم هست.
امام زین‌العابدین (ع) در ادامه فرمود همان‌طور که دانه‌ها می‌رویند، آدم‌ها هم از قبرها می‌رویند، این آدم‌هایی که استخوان‌هایشان پوسیده و گوشتشان با خاک مخلوط شده است، این‌ها مثل گیاهان می‌رویند، این اجزایی که خاک شده، به هم نزدیک و وصل می‌شوند و این آدم از خاک بر می‌خیزد، هر جزئی کنار جزء دیگر قرار می‌گیرد و به قدرت خدای متعال این اتفاق می‌افتد، اگر در یک قبری هزار میت هم دفن شده باشند، به قدرت خدا وقتی هر کدام شروع به روئیدن می‌کنند، هر کدامشان سر جای خود قرار می‌گیرند، در میان این هزار نفر ممکن است یک نفر اهل بهشت و یک نفر اهل جهنم باشد، یک جسد باید از نعمت‌های بهشت استفاده کند و یک جسد هم باید به جهنم برود و عذاب ببیند.
خدای متعال در آیه 78 سوره یس می‌فرماید «وَضَرَبَ لَنَا مَثَلًا وَنَسِيَ خَلْقَهُ قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ»، یعنی (و براى ما مثلى آورد و آفرينش خود را فراموش كرد گفت چه كسى اين استخوان‌ها را كه چنين پوسيده است زندگى مىبخشد).
این آیه زمانی نازل شد که چند نفر از عرب‌ها رفتند استخوان پوسیده‌ای را محضر پیامبر (ص) بردند، استخوان را در دستشان پودر کردند و این پودر را به باد سپردند، بعد از حضرت سؤال کردند چه کسی می‌خواهد این استخوان پوسیده‌ای که اجزایش در خاک پخش شده را زنده کند؟ خداوند به پیامبر (ص) فرمود بگو اولین بار خدا چطور این انسان را آفرید و شما تعجب نکردید، چون اصلاً نبودید که تعجب کنید اما برای برخاستن از قبر و به هم پیوستن اجزا تعجب می‌کنید؟
در بیان کلی خداوند می‌فرماید آن موقعی که من شما را آفریدم کجا بودید که تعجب کنید؟ حال که اجزاء شما در حال جمع شدن و کنار هم قرار گرفتن است تعجب می‌کنید؟
ائمه (ع) حدیثی را به نقل از رسول خدا (ص) می‌فرمایند که قدم‌های آدم‌ها در روز قیامت از جای خود تکان نمی‌خورد و اجازه نمی‌دهند حرکتی انجام شود تا اینکه چهار سؤال مطرح شود و جواب‌ها گرفته شود، وقتی جواب سؤالات را گرفتند، با توجه به جواب‌ها، جایگاه افراد مشخص می‌شود، سؤال می‌کنند از عمر که در کجا این عمر را فنا کرده‌اید؟ سؤال می‌کنند جوانی را چگونه گذرانده‌اید؟ از مال هم سؤال می‌کنند و می‌پرسند این مال را از کجا آورده‌اید و کجا خرج کرده‌اید؟ و از محبت اهل بیت (ع) سؤال می‌کنند.
در حدیث دیگری از رسول خدا (ص) این طور نقل شده که هیچ مخلوقی نیست که در قیامت پشیمان نباشد، هر بنده‌ای هر چقدر هم کارهای نیکو انجام داده باشد باز هم پشیمان است و می‌گوید کاش بیشتر کار خوب می‌کردم.
در حدیث قدسی پیامبر (ص) به نقل از خدای متعال می‌فرماید من برای بندگان صالح و شایسته خود در قیامت تدارکاتی دیده‌ام و سفره‌ای پهن کرده‌ام، این سفره آنقدر مهم است که هیچ چشمی آن را ندیده و هیچ گوشی آوازه آن را نشنیده و هیچ عقلی هم نتوانسته آن را تصور کند.
پیامبر (ص) فرمودند هر کس خشم، کینه و انتقام خود را نسبت به آدم‌ها کنار بگذارد و هر چه دشمنی دارد، این دشمنی را علیه نفس خودش به کار بگیرد، از فزع روز قیامت در امان می‌ماند.
امام صادق (ع) فرمودند هر کس دنیا را نسبت به آخرت ترجیح بدهد و تمام هوش و حواسش به دنیا باشد، در روز قیامت کور محشور می‌شود، البته این طور نیست که در قیامت کور شود، بلکه در دنیا هم کور بوده و واقعیات را ندیده است، یعنی همین حالت کوری او در قیامت آشکار می‌شود.
خدای متعال در آیه 72 سوره اسراء می‌فرماید «وَمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا»، یعنی (و کسی که در این دنیا کوردل باشد، در آخرت هم کوردل و گمراه‌تر است).
در کتاب شریف کافی به نقل از امام صادق (ع) آمده که حضرت فرمودند هر روزی که طلوع می‌کند به ما می‌گوید من روز جدیدی هستم، من شاهد کارها و رفتارهای تو هستم، در من حرف خلافی نگو، چون من می‌بینم و امانت‌دار هستم و در قیامت این حرف‌ها را رو می‌کنم، هم حرف خوب بگو و هم کار خوب داشته باش، اگر این طور باشد من به نفع تو شهادت می‌دهم، من هر بار که می‌روم، دیگر هرگز مرا نخواهی دید تا اینکه قیامت شود.
خدای متعال در 6 آیه ابتدایی سوره مرسلات سوگندهایی یاد کرده است، مشابه این سوگندها را در سوره‌های دیگر هم داریم که سوگندهای پی‌درپی آمده است، در سوره ذاریات نیز خدای متعال 4 سوگند یاد کرده است، خدای متعال می‌خواهد با این سوگندها ما را متوجه واقعیت محقق و صادق قیامت کند، خدای متعال در 5 آیه ابتدایی سوره نازعات نیز سوگندهایی را یاد کرده است.