نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین در جلسه تفسیر قرآن کریم به بیان آثار و برکات سلام کردن پرداخت.
آیت‌الله عبدالکریم عابدینی در جلسه 79 تفسیر قرآن کریم که در تاریخ 15 مهر 1403 در مسجد شیخ‌الاسلام برگزار شد، در شرح سوره مجادله اظهار کرد: خدای متعال در آیه 8 سوره مجادله می‌فرماید «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نُهُوا عَنِ النَّجْوَى ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَيَتَنَاجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَإِذَا جَاءُوكَ حَيَّوْكَ بِمَا لَمْ يُحَيِّكَ بِهِ اللَّهُ وَيَقُولُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ لَوْلَا يُعَذِّبُنَا اللَّهُ بِمَا نَقُولُ حَسْبُهُمْ جَهَنَّمُ يَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمَصِيرُ».
یعنی (آیا آنان (یهود و منافقان) را که از نجوا و راز گفتن با هم ممنوع شدند ندیدی که باز هم با یکدیگر بر بزهکاری و دشمنی و مخالفت رسول راز گفتن از سرگرفتند؟ و هر گاه حضور تو آیند از مکر و خدیعت تو را سلام و تحیّتی گویند که خدا نفرموده است و پیش خود می‌گویند اگر این شخص رسول خداست چرا خدا بر این سلام تمسخرآمیزی که به او می‌کنیم ما را عذاب نمی‌کند؟ عذاب دوزخ آن‌ها را کفایت است که در آنجا که بسیار بد منزلگاهی است پیوسته معذّب خواهند شد).
در این آیه کریمه، در قسمت اول خدای متعال فرموده نگاه کنید کسانی را که به آن‌ها گفته‌اند نجوا نکنید، با هم در میان جمع در گوشی حرف نزنید، اما این‌ها همان کار را انجام می‌دهند، یعنی در گوشی صحبت می‌کنند، مؤمنین را ناراحت می‌کنند، وارد گناه و معصیت می‌شوند، ای رسول خدا این‌ها وقتی به تو می‌رسند طوری به تو سلام می‌کنند که خدا این‌گونه از آن‌ها نمی‌پسندد، زیرا این‌ها به رسم و رسومات جاهلی به تو سلام می‌کنند و پیش خودشان می‌گویند پس چرا خدا ما را به خاطر این کارهایمان عذاب نمی‌کند؟
دو موضوع خیلی مهم شامل نجوا و سلام در این آیه آمده است، در این جلسه محور را بر این قسمت آیه می‌گذاریم که جاهلان عرب دوران قبل از اسلام وقتی با پیغمبر سلام و علیک می‌کردند، سلام و علیکشان طور دیگری بود، اسلام آمد این سلام و علیک را اصلاح کرد و یاد داد که ما چطور باید با یکدیگر سلام و علیک داشته باشیم.
بدانیم که در سبک زندگی اسلامی، سلام جایگاه خاصی دارد و برکات زیادی بر آن مترتب است، سلام محبت افراد جامعه ایمانی را نسبت به هم زیاد می‌کند، کینه‌ها را پاک می‌کند، سلام نام و یاد خداست، سلام «الا بذکر الله تطمئن القلوب» را به‌دنبال دارد، سلام مرز بین ایمان و کفر است، ما حق نداریم به کافران بگوییم «سلام علیکم» و به سمت آن‌ها دست دراز کنیم و به آن‌ها محبت نشان دهیم.
در نقطه مقابل هم باید نسبت به مؤمنان سلام و ابراز محبت کنیم، سلام حد و مرزی ندارد که بگوییم با مرگ دیگر نمی‌شود به اموات سلام داد، زیرا ما به انبیای عظام، شهدا و اهل قبور سلام می‌کنیم.
ما وقتی به خانه‌ای وارد می‌شویم به اهل خانه سلام می‌کنیم، ما حتی وقتی به خانه خودمان وارد می‌شویم و کسی در خانه نباشد، باز هم سلام می‌کنیم، این حضور فرشتگان و برکت را برای خانه به ارمغان می‌آورد.
اکنون متأسفانه آن طور که باید از این فرصت معنوی در جامعه استفاده نمی‌شود، ما فقط گوشه‌ای از این فرصت را استفاده می‌کنیم، در این جلسه برخی از مسائل نورانی قرآنی و روایی را درباره سلام بیان می‌کنیم.
درباره آیه 8 سوره مجادله، در روایات آمده که جمعی از یهودیان خدمت رسول خدا (ص) آمدند و به حضرت گفتند یا محمد السام علیک، خودشان هم می‌دانستند که سام در لغت به معنای مرگ است، یعنی این‌طور بی‌ادبانه با رسول خدا (ص) اعمال کینه و عداوت می‌کردند.
رسول اکرم (ص) به آن‌ها فرمود و علیکم، (یعنی بر شما)، سپس این آیه سوره مجادله نازل شد و گلایه شد که چرا غلط سلام می‌کنید.
خدای متعال در آیه 23 سوره ابراهیم می‌فرماید «وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ»، یعنی (و آنان را که به خدا ایمان آورده و عمل صالح کردند در بهشت‌هایی برند که زیر درختانش نهرها جاری است و همیشه به فرمان خدای خود در آن بهشت مخلدند و تحیت آنان در آنجا سلام است).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید مؤمنین و مؤمنات وارد باغ‌های بهشت می‌شوند که از زیر درختانش نهرها جاری است، خدا به آن‌ها اذن داده و زمینه را فراهم کرده که بندگان خوب خدا با ایمان، اسلام، عبادت و بندگی کارشان به اینجاها بکشد، سپس می‌فرماید این‌ها وقتی می‌خواهند به همدیگر زنده باد بگویند و به هم احترام بگذارند از کلمه سلام استفاده می‌کنند.
خدای متعال در آیه 10 سوره یونس می‌فرماید «دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ»، یعنی (نيايش آنان در آنجا سبحانك اللهم (خدايا تو پاك و منزهى) و درودشان در آنجا سلام است و پايان نيايش آنان اين است كه الحمد لله رب العالمين [ستايش ويژه پروردگار جهانيان است]).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید اهل بهشت در بهشت ذکر می‌گویند و دائم می‌گویند «سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ» و به همدیگر سلام می‌کنند.
خدای متعال در آیه 86 سوره نساء می‌فرماید «وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا»، یعنی (و هنگامی که به شما درود گویند، شما درودی نیکوتر از آن، یا همانندش را پاسخ دهید؛ یقیناً خدا همواره بر همه چیز حسابرس است).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید اگر یک نفر آمد به شما سلام کرد، حال شما را جویا شد و به شما زنده باد گفت، یا بهتر از آن چیزی که گفته جوابش را بدهید، یا همان گونه جوابش را بدهید، یعنی جواب شما کمتر نباشد.
مرحوم قمی نقل می‌کند اصحاب خدمت رسول خدا (ص) می‌آمدند و به حضرت می‌گفتند تو فلان مسئله را از خدا جویا شو، این‌ها چیزهایی را سؤال می‌کردند که نباید سؤال کنند، خدا گفت این چه سؤالاتی است که می‌پرسید، این‌ها وقتی می‌آمدند خدمت حضرت و می‌خواستند سلام کنند، می‌گفتند «انعم صباحا و انعم مساء»، یعنی صبح و شب در نعمت باش، البته این‌ها قسمت خوب حرف‌های افراد دوران جاهلیت بود.
خداوند خطاب به پیامبر (ص) این‌طور فرمود که وقتی نزد تو می‌آیند الفاظ و عباراتی را به کار بگیرید که خدا می‌پسندد؛ یعنی در دیدارها هم باید چیزهایی بگوییم که ارزش داشته باشد، ذکر محسوب شود و ذخیره آخرتمان شود.
پیامبر (ص) به آن‌ها فرمود خدا سلام اهل بهشت را به ما یاد داده و آن «السلام علیکم» برای جمع و «السلام علیک» برای فرد است.
همچنین از رسول گرامی اسلام نقل است سلام نامی از نام‌های خداست، این را بین خودتان رواج دهید تا نام خدا عالمگیر شود.
در روایات به نقل از امام باقر (ع) آمده است که یک یهودی به محضر رسول خدا (ص) رسید، عایشه هم در آنجا حضور داشت، این یهودی بی‌ادبانه به حضرت فرمود السام علیکم، حضرت فرمود علیکم، یک یهودی دیگر هم آمد و او هم همین‌طور بی‌ادبانه با پیامبر (ص) برخورد کرد، پیامبر (ص) به او نیز همان گونه جواب داد، یهودی سوم هم آمد و باز همین اتفاق افتاد.
در این هنگام عایشه ناراحت شد و گفت مرگ بر خودتان باد، غضب و لعنت خدا بر شما باد ای جماعت یهود و ای کسانی که برادران میمون‌ها و خوک‌ها هستید.
پیامبر (ص) به عایشه فرمود اگر بخواهیم فحش را مجسم کنیم، قیافه زشتی دارد، اما مدارا اگر جایی ظهور و بروز پیدا کند آنجا را زیبا می‌کند، عایشه گفت یا رسول الله مگر نشنیدید این‌ها به شما گفتند السام علیک، حضرت هم فرمود مگر تو نشنیدی من چه جوابی به آن‌ها دادم؟ من به آن‌ها گفتم علیکم، یعنی همان چیزی که به من می‌گویید به خودتان برگردد
حضرت در ادامه فرمود اگر مسلمانی به شما سلام کرد، در پاسخش بگویید سلام علیکم، و اگر کافر یا کافرانی به شما سلام کردند بگویید علیک یا علیکم؛ ما باید به این ادب دینی توجه کنیم.
امیرالمؤمنین (ع) در حدیثی فرمودند شما نسبت به یهود و اهل کتاب که نمی‌دانید راجع به شما چه فکری می‌کنند، علی‌الخصوص راجع به یهودیان، شروع‌کننده سلام نباشید، اگر آن‌ها به شما سلام کردند، با علیکم به آن‌ها پاسخ بدهید.
از امام صادق (ع) سؤال کردند اگر یهودی، نصرانی و مشرک به ما سلام کردند چه بگوییم؟ امام (ع) فرمودند پاسخ بدهید علیکم؛ بنابراین ائمه (ع) ما را روشن می‌کنند که ما باید در مقابل این گروه‌ها حواسمان جمع باشد که به ما اهانت نشود، سیره ائمه (ع) این‌گونه بوده است.
امام باقر (ع) فرمودند ابوجهل‌بن‌هشام همراه با عده‌ای از قریش خدمت ابوطالب (ع) وارد شدند، این‌ها بت‌پرست بودند، آمدند به ابوطالب (ع) گفتند برادرزاده تو با ما خوب رفتار نمی‌کند، چیزهایی می‌گوید که ما را اذیت می‌کند و به معبودهای ما اهانت می‌شود، تو به برادرزاده‌ات بگو دست از سر خدایان ما بردارد تا ما هم کاری به خدای او نداشته باشیم.
امام باقر (ع) فرمود ابوطالب برادرزاده‌اش را صدا کرد، وقتی پیامبر (ص) آمد، همه غیر از عمویش مشرک بودند، حضرت فرمود سلام بر هر کس که به دنبال هدایت است.
ابوطالب (ع) به پیامبر (ص) فرمود می‌دانی این‌ها برای چه در اینجا جمع شده‌اند؟ حضرت فرمود آیا این‌ها می‌خواهند کلمه‌ای به آنان یاد بدهم که با این کلمه در عالم عرب سیادت پیدا کنند، نوکر اجانب، یهود و نصارا نشوند؟
این‌ها به محض اینکه این جمله را شنیدند گفتند آن کلمه چیست؟ حضرت فرمود آن کلمه «لااله الاالله» است، تا حضرت این را فرمود آنان دستانشان را به گوششان زدند و در حالی که فرار می‌کردند با عجله مجلس را ترک کردند و گفتند ما این را در ملت‌های دیگر نشنیده بودیم؛ سپس خدای متعال آیات نخست سوره ص را نازل کرد.
امام باقر (ع) در نماز بودند، عمار به حضرت سلام کرد، حضرت در حین نماز جواب سلام عمار را داد، حضرت بعد از نماز فرمود سلام اسمی از اسماء خدای عزوجل است.
در روایات آمده بهتر است به کسی که در حال نماز است سلام نکنیم که ناچار به پاسخ دادن شود، اما اگر سلام کردیم او باید جواب بدهد.
امام باقر (ع) فرمودند طوری سلام بدهید که طرف مقابل بشنود و همچنین طوری سلام بدهید که انتشار پیدا کند و به گونه‌ای باشد که همگان بفهمند مسلمانان وقتی به هم می‌رسند رسم و رسوماتی دارند.
امیرالمؤمنین (ع) فرمودند برای سلام هفتاد حسنه وجود دارد، 69 تا از این حسنات برای کسی است که سلام می‌دهد و یک حسنه برای کسی است که جواب می‌دهد.
امیرالمؤمنین (ع) با این حدیث ما را ترغیب به سلام دادن می‌کند، گویا می‌خواهیم در مسابقه‌ای وارد شویم و تلاش کنیم اولین نفری باشیم که سلام می‌دهیم.
رسول خدا (ص) فرمودند وقتی همدیگر را می‌بینید سلام و مصافحه کنید، وقتی هم که از یکدیگر جدا می‌شوید برای همدیگر طلب مغفرت کنید.
امیرالمؤمنین (ع) از رسول خدا (ص) نقل کردند که فرمود بخیل‌ترین آدم‌ها در دنیا کسی است که در سلام کردن بخل بورزد، بخشنده‌ترین آدم‌ها هم آن‌هایی هستند که جان و مالشان را در راه خدا بذل می‌کنند؛ شهدای مقاومت بزرگ‌ترین‌های این عرصه هستند که همه چیزشان را در راه خدا قرار داده‌اند.
امام باقر (ع) فرمودند وقتی وارد خانه‌تان شدید، اگر کسی در خانه بود به او سلام کنید، اگر هیچ کس در خانه نبود بگویید سلام بر ما، من از طرف خدا به خودم و اهل خانه‌ام سلام می‌کنم، حتی اگر کسی در خانه نباشد.
رسول اکرم (ص) فرمودند در سلام کردن به یهود و نصارا پیشتاز نباشید و با آن‌ها دست ندهید، ارتباط صمیمانه و پشت پرده‌ای با آن‌ها برقرار نکنید، مگر اینکه مجبور شدید برای تقیه این کار را انجام دهید.
اگر همه ما این‌ها را بدانیم و سیاست‌مداران ما بر این اساس رفتار کنند، چقدر عزت، آبرو، قدرت و شوکت اسلام محفوظ می‌ماند.
وقتی کسی به ما سلام می‌کند و ما می‌خواهیم بهتر جوابش را بدهیم، چه کار باید کنیم؟ برای پاسخ به این پرسش حدیثی از پیامبر (ص) نقل می‌کنیم، شخصی نزد رسول خدا (ص) آمد و عرض کرد السلام علیک یا رسول الله، حضرت فرمود علیک و رحمه الله، شخص دیگری آمد و عرض کرد السلام علیک یا رسول الله و رحمه الله، حضرت فرمود و علیک و رحمه الله و برکاته.
یعنی حضرت چیزی بیشتر از آن که سلام‌کننده گفته بود، پاسخ داد، در ادامه یک نفر دیگر آمد و خدمت رسول خدا (ص) عرض کرد السلام علیک و رحمه الله و برکاته، حضرت در پاسخ فرمود و علیک.
به این فرد حالت خاصی دست داد و عرض کرد یا نبی الله، پدر و مادرم فدای شما، آن آدم‌ها قبل از من آمدند و به تو سلام کردند، جواب آن‌ها را آنگونه دادی و جواب مرا این طور دادی، چرا بین ما فرق گذاشتی؟ حضرت فرمود تو نگذاشتی چیزی برای ما باقی بماند، هر چه من می‌خواستم بگویم را تو گفتی، دیگر من چه بگویم، من همان چیزی را که تو به من گفتی به تو بازگردانم.
این حدیث به ما کمک می‌کند در روابط اجتماعی این طور باشیم، اگر یک نفر به شما خیری می‌کند، شما برای او بهترش را انجام دهید.
امام صادق (ع) فرمودند بهتر است کوچک‌تر به بزرگ‌تر سلام کند، آن کسی که عبوری است به آن کسی که ثابت است سلام کند، اگر یک نفر یا دو نفر باشند، به جمعیتی که نشسته یا ایستاده‌اند سلام کنند.
رسول اکرم (ص) فرمودند بهتر است سواره به پیاده سلام کند، آن کسی که در عبور است به آن کسی که ثابت است سلام کند، آن کسی که ایستاده به نشسته سلام کند.
حال ببینیم به چه کسانی نباید سلام کنیم؟ در حدیث آمده به یهود و نصارا سلام نکنید، البته این نصارا که در کنار یهود آمده است، منظور آن دسته از مسیحیانی هستند که خلق یهودی دارند، اما حساب مسیحیان حقیقی با این‌ها فرق می‌کند.
در ادامه آمده به بت‌پرستان سلام نکنید، به آنانی که کنار سفره شراب نشسته‌اند سلام نکنید، به صاحب شطرنج و نرد ( منظور قمار) سلام نکنید، به شاعری که حرف‌های بی‌ربط نسبت به نوامیس مردم در شعرش می‌آورد سلام نکنید، به مصلی (کسی که در حال نماز است) هم نباید سلام کرد، چون او سختش است جوابتان را بدهد، سلام کردن مستحب است، اما جوابش واجب است، نباید وسط نماز مسلمان را وادار کنید که جواب سلام بدهد.
در ادامه آمده به کسی که رباخوار است سلام نکنید، به کسی که در حمام است سلام نکنید، به کسی که علنا فسق و فجور می‌کند سلام نکنید.
در حدیثی آمده است که رسول خدا (ص) به زنان سلام می‌کرد و جواب سلام آنان را هم می‌داد، امیرالمؤمنین (ع) هم به زنان سلام می‌کرد و می‌فرمود من اکراه دارم که به زنان جوان سلام کنم، زیرا من در سلام کردن به دنبال اجر هستم، ممکن است صوت این زن جوان کاری کند که من این اجر را از دست بدهم؛ البته این فرمایش حضرت تعلیمی است و حضرت می‌خواهند این‌ها را به ما آموزش دهند.
در آیه 27 سوره نور آمده است (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خانه‌هایی که خانه‌های شما نیست داخل مشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام گویید، این برای شما بهتر است، باشد که پند گیرید).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید وارد خانه کسی غیر از خانه خودتان نشوید، مگر اینکه اطلاع بدهید و سپس بگویید سلام علیکم، این برای شما خوب است.
این‌ها بخشی از معارف نورانی سلام بود که عرض شد، توجه داشته باشیم که ما دو نوع سلام داریم، یک سلام، سلام آغازین است، یعنی وقتی با کسی روبرو می‌شویم سلام علیکم می‌گوییم، یک سلام هم داریم که سلام پایان کلام است، خدای متعال می‌فرماید جاهلان وقتی می‌آمدند از خودشان رفتار جاهلانه نشان می‌دادند، آن‌هایی که اهل کرامت و حکمت بودند می‌گفتند سلام، این سلام به معنای والسلام بود، یعنی تو داری حرف‌های بی‌ربط می‌گویی، من با تو همراه نمی‌شوم، این سلام برای ختم کردن و پایان کلام است.