شب چهارم سخنرانی آیت‌الله عابدینی نماینده ولی‌فقیه در استان و امام جمعه قزوین دوشنبه ۱۵ فروردین ۱۴۰۲ در رواق امام خمینی (ره) آستان مقدس حضرت علی‌بن موسی‌الرضا (علیه السلام) برگزار شد. آیت‌الله عابدینی در این مراسم گفت: تا زمانی که بندگان خدا استغفار می‌کنند عذاب به آن‌ها نازل نمی‌شود، آنجایی که عذاب نازل شد همان جایی بود که ما از توبه و استغفار غافل بودیم، اگر غافل شدیم گناهان زمینه نزول عذاب را فراهم می‌کنند.
آیت‌الله عبدالکریم عابدینی در چهارمین جلسه سخنرانی ماه مبارک رمضان که در رواق امام خمینی (ره) حرم امام رضا (علیه‌السلام) برگزار شد، اظهار کرد: در مسیر سفر امام رضا (ع) به سمت طوس، در نیشابور جمعیت بسیاری زیادی ازدحام کرده بودند که از آن حضرت استقبال کنند، زمانی که حضرت در میان این جمعیت قرار گرفت، این حدیث قدسی را بیان کرد که خداوند فرموده «كَلِمَةُ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ حِصْني فَمَنْ دَخَلَ حِصْني اَمِنَ مِنْ عَذابي»، یعنی کلمه لااله الاالله دژ مستحکم و حریم امن الهی است، هر کس وارد این مکتب و مرام شود از عذاب در امان می‌ماند.
بسیاری از کسانی که در آنجا به استقبال آمده بودند این کلام را نوشتند، سپس حضرت حرکت کردند، پس از چند قدم مجدداً ایستادند و فرمودند «بشرطها و أنا من شروطها»، یعنی کلمه لااله الا الله مجری دارد، مجری آن رسول خداست و پس از رسول خدا (ص) نیز امیرالمؤمنین (ع) است و پس از آن حضرت نیز ائمه دیگر هستند، راه را گم نکنید.
برای زمان غیبت نیز امامان راهنمایی کرده‌اند، در زمان غیبت آن کسی که مسئولیت اجرای دین را در میان مردم بر عهده دارد، ولی‌فقیه است، در زمان غیبت همان طور که نماز و روزه تعطیل نمی‌شوند، همه مسائل دین نیز همین‌طور هستند، دین که نباید تعطیل شود، اگر قرار است تعطیل نشود چه کسی باید دین را مدیریت کند؟ برای مثال رضا خان باید مدیریت کند یا آیت‌الله مدرس؟ محمدرضا شاه باید مدیریت کند یا امام (ره) که برای مدیریت دین قیام کرد؟ اکنون نیز زیر سایه ولایت امام المسلمین، حامی مستضعفین، رهبر حکیم انقلاب اسلامی هستیم.
بنابراین امام رضا (ع) فرمودند در امان ماندن از عذاب الهی شرط دارد، شرط آن ما هستیم که این آرمان الهی تحقق پیدا کند.
توبه و استغفار در زندگی آدم‌ها بسیار حائز اهمیت است، توبه برای آدم زنده است، آن کسی که با حیات معنوی و قرآنی، حیات طیبه و انسانی زندگی می‌کند، این فرد می‌تواند اهل توبه باشد، کسی که روحش مرده و رمق ایمانی و انسانی ندارد انگیزه توبه هم ندارد و به همان چیزی که هست راضی است.
چنین کسی اصلاً فکر نمی‌کند که الان کجاست و قرار بوده کجا باشد، این راه طی نشده را نمی‌داند، برای او مهم نیست توبه چیست، حتی اگر نزد او از توبه سخن بگویی، با تکبر می‌گوید مگر ما چه کرده‌ایم که بخواهیم توبه کنیم! چنین آدمی همیشه طلبکار است.
در همه ایام زندگی توبه و استغفار مهم است، اما وقتی ماه رجب فرا می‌رسد، توبه و استغفار بسیار سفارش می‌شود، وقتی ماه شعبان می‌آید باز هم روی توبه و استغفار تأکید می‌شود، وقتی ماه مبارک رمضان می‌شود این توبه و استغفار باز هم پررنگ‌تر و جدی‌تر می‌شود، یعنی این سه ماه یک فرصت عجیب برای توبه، استغفار، آدم شدن، خدایی شدن، قرآنی شدن و تحول درونی است.
قرآن بهار دل‌هاست، اگر دلی بدون قرآن زندگی کند این دل سرد، زمستانی و افسرده است، این دل پاییزی و در حال خزان، خشکی و کویری است، قرآن به دل‌ها طراوت می‌دهد و آن را آباد می‌کند، 6236 آیه قرآن، 6236 شجره طیبه و گل‌های معطر هستند، اگر ما با این گل‌های معطر و درختان پاک خدایی رفیق شویم و آن‌ها را در دلمان بکاریم، دلمان «جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» می‌شود، یعنی دل تبدیل به بهشت می‌شود.
اینکه خدای متعال در آیه 89 سوره واقعه فرموده «فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ وَجَنَّتُ نَعِيمٍ»، گویا ما ۲ نوع بهشت اعم از بهشت ثابت و بهشت سیار داریم، بهشت ثابت همان بهشتی است که خدا آن را وعده داده است، بهشت سیار نیز همان مؤمن است.
مؤمن می‌تواند با قرآن کاری کند که جانش تبدیل به بهشت خدا شود، با آیات قرآن، روایات اهل بیت (ع)، دعا و استغفار این اتفاق می‌افتد و جان آدم تبدیل به بهشت می‌شود، سپس خداوند می‌فرماید «فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ وَجَنَّتُ نَعِيمٍ»، یعنی این آدمی که می‌خواهد وارد بهشت شود، خودش هم بهشت است.
درباره جهنم نیز همین‌طور است، خداوند در رابطه با آدم‌های اهل جهنم در آیه 23 سوره فجر می‌فرماید «وَجِيءَ يَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ»، یعنی دارند جهنم را می‌آورند، در این آیه منظور خدا از جهنم، آدم جهنمی است، یعنی دارند جهنم سیار را می‌آورند که در جهنم ثابت بیندازند.
ما با دعا و استغفار می‌توانیم مسیرمان را از جهنم به بهشت تغییر بدهیم، این اهمیت استغفار را می‌رساند، همان طور که قرآن بهار دل‌هاست، ماه مبارک رمضان هم بهار قرآن است، پس بهار فقط برای دنیای طبیعی نیست، بلکه برای تحول روحی و معنوی نیز باید بگوییم «یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ یَا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ یَا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَ الْأَحْوَالِ حَوِّلْ حَالَنَا إِلَی أَحْسَنِ الْحَالِ».
یعنی از خدا بخواهیم کاری کند حال ما بهترین حال شود، هر روز در تعقیب نماز ماه مبارک رمضان نیز می‌خوانیم «اللّهُمَ غَیِّرْ سُوءَ حالِنا بِحُسْنِ حالِکَ»، این را هم توبه می‌تواند برای ما به ارمغان بیاورد.
یعنی توبه می‌تواند کاری کند که هر روز حال معنوی ما بهتر از گذشته شود، هر روز آرامش درونی ما و آسودگی خیال ما از روز گذشته بهتر شود، هر روز انس و محبت ما به کلام خدا و قرآن کریم از گذشته جدی‌تر باشد، هر روز میل ما به نماز، روزه، اهل بیت (ع) و زیارت و پابوسی آن‌ها نسبت به گذشته جدی‌تر شود، توبه در این زمینه‌ها بسیار کمک‌کننده است.
خداوند در آیه 54 سوره مبارکه انعام می‌فرماید «وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»، یعنی (و چون كسانى كه به آيات ما ايمان دارند نزد تو آيند بگو درود بر شما پروردگارتان رحمت را بر خود مقرر كرده كه هر كس از شما به نادانى كار بدى كند و آنگاه به توبه و صلاح آيد پس وى آمرزنده مهربان است).
خدا این آیه را به پیغمبر فرموده است، اما طوری آن را بیان کرده که شامل حال امیرالمؤمنین (ع) و همه ائمه (ع) هم می‌شود، شامل حال فعلی ما در پیشگاه حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) هم می‌شود، به حرم هر کدام از ائمه (ع) مشرف شدیم بدانیم که مطابق این آیه ائمه (ع) چه معامله‌ای با ما می‌کنند.
مطابق این آیه وقتی مؤمنین به حرم ائمه (ع) مشرف می‌شوند، آن امام به آن‌ها سلام می‌کند، قطعاً مشاهده کرده‌اید که وقتی به حرم ائمه (ع) می‌رویم دل ما آرامش پیدا می‌کند، حال و هوای معنوی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، این‌ها برای این است که امام دارند به ما سلام می‌کنند.
سپس خداوند فرمودند به مؤمنین بگو در این شرایط تحت پوشش رحمت خدا قرار گرفتند، برای همین است که حس می‌کنیم حال و هوای حرم ائمه (ع) با همه جا متفاوت است، برای اینکه تا به آنجا می‌رسیم امام به ما سلام می‌کند و می‌گوید خدا رحمتش را بر شما واجب کرده است.
در ادامه نیز پیغمبر (ص) این پیغام را از طرف خدا به ما می‌گوید که هر کس در زندگی از روی نادانی خلاف مرتکب شد، سپس توبه کرد و خودش را اصلاح کرد، یعنی فقط به زبان «استغفرالله» نگفت، بلکه خلافش را کنار گذاشت و حق‌الناس را ادا کرد، بدهی را پرداخت، آبروی رفته دیگران را جبران کرد، رضایت را از دل شکسته پدر و مادر حاصل کرد، رنجش خاطر را از همسر و فرزند و خانواده‌ای را که از او رنجیده بودند برطرف کرد، وقتی کار درست شد بداند که خدا هم می‌آمرزد و هم مهربان است.
در آیه 222 سوره بقره نیز خداوند می‌فرماید «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ»، یعنی (خداوند توبه كاران و پاكيزگان را دوست دارد)؛ گناه آلودگی، روسیاهی و رسوایی است، آدم وقتی توبه می‌کند این آلودگی، روسیاهی، رسوایی و آبروریزی را از خودش دور می‌کند و پاک می‌شود، آن وقت خدا هم به‌خاطر توبه این فرد را دوست دارد، هم به‌خاطر اینکه این آدم پاک شده، او را دوست دارد.
وقتی پاک می‌شویم به اهل بیت (ع) هم نزدیک می‌شویم، برای اینکه خدای متعال در آیه 33 سوره احزاب درباره اهل بیت (ع) فرموده «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا»، یعنی (خدا فقط مىخواهد آلودگى را از شما خاندان پيامبر بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند).
آدمی هم که پاک می‌شود، با آن حالت پاکی معنوی و روحی و پاکی از هر آلودگی و گناه، وقتی به محضر امام می‌رود، بهتر امام را درک می‌کند، لذا در زیارتنامه‌ها می‌خوانیم «اللَّهُمَّ طَهِّرْنِي وَ طَهِّرْ لِي قَلْبِي»، یعنی خدایا من آمده‌ام امام پاکم را زیارت کنم، من اگر آلوده باشم که نمی‌توانم با آلودگی خدمت امام (ع) بروم، پس من را پاک کن و قلبم را مطهر کن تا من لیاقت دیدار امام را پیدا کنم.
بزرگان مثالی می‌زنند و می‌گویند آیات قرآن، کلمات اهل بیت (ع)، این احادیث نورانی، این زیارتنامه‌ها و دعاهایی که می‌خوانیم، این کلماتی که موقع نماز بر زبان ما جاری می‌شود، این‌ها همه مثل زنبور عسل هستند، هر آیه و حدیثی مثل زنبور عسل است، زنبور عسل طوری است که روی جای کثیف نمی‌نشیند، زنبور عسل فقط روی گلی می‌نشیند که پاک و معطر باشد.
شیطان و هر چیزی که آمیخته با شیطنت است، مثل مگس است، مگس به دنبال زخم می‌گردد، یعنی شیطان می‌گردد به دنبال افرادی که در دلشان کینه است، بدخواه مردم هستند، اهل ربا و کم‌فروشی هستند، شیطان دنبال این‌ها می‌گردد.
ما می‌خواهیم قلب‌هایمان پاک باشد و وقتی زیارت می‌کنیم می‌گوییم «اللَّهُمَّ طَهِّرْنِي وَ طَهِّرْ لِي قَلْبِي»، برای اینکه لیاقت پیدا کنیم محبت امام رضا (ع) در دلمان بیاید، چون این دعا هم مثل زنبور عسل است و فقط روی چیزهای مطهر و معطر می‌نشیند.
برای اینکه ما پاک شویم باید چه کنیم؟ امیرالمؤمنین (ع) فرمودند با استغفار خودتان را معطر کنید، وقتی معطر شدید آیه قرآن علاقه پیدا می‌کند در جان شما نفوذ کند، همین کلام امیرالمؤمنین (ع) در دل ما جا می‌گیرد، دل ما حدیث را پس نمی‌زند، بلکه با استغفار لیاقت پیدا می‌کند.
در ادامه نیز امیرالمؤمنین (ع) فرمودند اگر با استغفار خودتان را پاک نکنید، بوی بد گناهان آبروی شما را می‌برد، اگر استغفار نکنیم فرشتگانی که باید در دل ما نازل شوند، بوی بد ما را متوجه می‌شوند و آبروی ما می‌رود، نزد اولیای الهی و ائمه (ع) آبرویمان می‌رود اگر با استغفار خود را معطر نکنیم و بوی بد گناهان را از خودمان دور نکنیم.
برای مثال اگر حیوانی در یک گوشه‌ای از خانه مرده و بو گرفته است، اگر ما آن حیوان را برنداریم، هر کاری هم بکنیم آن بو از بین نمی‌رود، اولین کاری که می‌کنیم باید این باشد که آن آلودگی را رد کنیم و سپس آن مکان را شست‌وشو دهیم و پاک کنیم.
گناه نیز مثل آن حیوان مرده است، تا وقتی که دروغ در جان ماست، کینه و عداوت نسبت به بندگان خدا در ما وجود دارد و حرام‌خواری داشته باشیم، آن جسم کثیف، آلوده و بدبو در وجود ما کار خودش را می‌کند، اول باید آن را دور بریزیم و خود را اصلاح کنیم، این با استغفار میسر می‌شود، اگر چنین شود آبروی ما محفوظ می‌ماند.
امیرالمؤمنین (ع) فرمودند توبه چهار رکن اساسی دارد، باید به این چهار رکن اساسی توجه کنید تا توبه شما قبول شود، اولین قدمی که در توبه بر می‌داریم این است که باید واقعاً به خدا نشان دهیم که خدایا ما از صمیم دل پشیمان هستیم، برای مثال اگر به یک نفر ظلم کرده‌ایم، ملتمسانه به خدا بگوییم خدایا ما پشیمان هستیم و سپس به سراغ آن شخص برویم و طلب بخشش کنیم، بنابراین این ندامت و پشیمانی گام اول است.
قدم بعدی استغفار با زبان است، یعنی گناه را در ذهنمان بیاوریم و «استغفرالله ربی و اتوب الیه» بگوییم، پس گام دوم این است که زبانمان استغفار کند.
سوم این است که عملاً هم باید کاری کنیم، برای مثال اگر به کسی بدهکار هستیم، عملاً باید این بدهکاری را بپردازیم، عملاً باید از پدر یا مادر دلجویی کنیم اگر دل آن‌ها را شکسته‌ایم.
چهارمین رکن هم این است که باید تصمیم بگیریم دیگر به گناه برنگردیم، برای همیشه آن گناه را کنار بگذاریم، بنابراین ندامت از صمیم دل، بر زبان آوردن استغفرالله، وارد شدن عملی به پرداخت دیون و برگردان حق به صاحبان آن‌ها و نیز تصمیم جدی به ترک گناه چهار رکن توبه است.
از امام صادق (ع) نقل شده که پیغمبر (ص) روزی هفتاد بار استغفار و روزی 70 بار توبه می‌کرده‌اند، این خیلی مهم است، نماز شب یکی از جاهایی است که برای توبه و استغفار تماشایی است، مخصوصاً در شب‌های ماه مبارک رمضان که برای سحری بیدار می‌شویم، سعی کنیم چند دقیقه زودتر بیدار شویم و نماز شب بخوانیم.
نماز یک رکعتی که در نماز شب است، آدابی دارد، یکی از آداب این است که 7 مرتبه بگوییم «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِک مِنَ النّارِ»، یعنی خدایا این کسی است که از آتش جهنم به تو پناه آورده است، غیر از تو چه کسی را دارم؟ اگر تو مرا با گناهم به حال خودم رها کنی من به کجا پناه ببرم؟
وقتی 7 بار این دعا را با معرفت بخوانیم گویا وضعیت خودمان را به روز می‌کنیم، یعنی کاملاً می‌بینیم که ما چه کسی هستیم و چه گرفتاری‌هایی داریم، هر بار که این را می‌گوییم به این فکر کنیم که آیا پدر و مادر از من راضی هستند؟ آیا حواسم به بیانات رهبرم هست؟ رهبرم چقدر راجع به فرزندآوری صحبت کرده است، آیا من برای ازدواج جوانان یا فرزندآوری آنان کاری کرده‌ام؟ رهبر چقدر در رابطه با جهاد تبیین سخن گفته‌اند، آیا من در دفاع از دین، قرآن، اسلام و مکتب اهل بیت (ع) کاری کرده‌ام؟
در این 7 باری که «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِک مِنَ النّار» را می‌گوییم و خودمان را معرفی می‌کنیم، باید کم‌کاری‌هایمان را هم ببینیم، فرصت‌های از دست رفته را ببینیم و حواسمان را جمع کنیم، بعد از آن هم هفتاد بار «استغفرالله ربی و اتوب الیه» بگوییم، یعنی برای مثال اگر 70 گناه کرده‌ایم، برای هر کدام از آن‌ها استغفرالله می‌گوییم.
اگر هر شب این گونه باشیم، این‌ها ما را پاک می‌کنند، خدای متعال فرمود استغفار کنید که پاک شوید، البته در احادیث هم داریم که همان طور که استغفار ما را معطر و پاک می‌کند، صلوات بر پیغمبر و آل پیغمبر نیز این گونه است.
امام باقر (ع) می‌فرمایند رسول خدا (ص) فرموده من که در میان شما هستم و استغفاری که می‌کنید، این دو دژ و دیوار محکمی هستند که نمی‌گذارند شما عذاب شوید و جلوی عذاب خدا را می‌گیرند، یکی از ارکان مهم این دیوار محکم از میان شما می‌رود، اما استغفار هست، زیاد استغفار کنید، استغفار گناهان را نابود و محو می‌کند.
خداوند در آیه 33 سوره انفال می‌فرماید «وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ»، یعنی (و خدا بر آن نیست که آنان را در حالی که تو در میان آنان به سر می‌بری، عذاب کند و تا ایشان طلب آمرزش می‌کنند، خدا عذاب‌کننده آنان نخواهد بود).
خداوند در این آیه فرموده خدا بندگانش را عذاب نمی‌کند تا وقتی پیغمبر (ص) در میان آن‌هاست، تا زمانی هم که بندگان خدا استغفار می‌کنند عذاب به آن‌ها نازل نمی‌شود، در دنیا هم عذاب و بلا به آن‌ها نازل نمی‌شود، آنجایی که عذاب نازل شد همان جایی بود که ما از توبه و استغفار غافل بودیم، اگر غافل شدیم گناهان زمینه نزول عذاب را فراهم می‌کنند و باید از این جهت توجه جدی داشته باشیم که مشمول عذاب خدا نشویم.
امام باقر (ع) در ادامه فرمودند کار امروز را به فردا نیندازید، در توبه و استغفار نگوییم حالا که وقت داریم، بلکه برای توبه و استغفار باید شتاب و عجله کرد تا از این فرصتی که خدا در اختیار ما قرار داده استفاده کنیم و کاری کنیم که به اهل بیت (ع) نزدیک شویم.
چطور به اهل بیت (ع) نزدیک می‌شویم؟ وقتی که با توبه پاک می‌شویم به پاکان نزدیک می‌شویم، وقتی به پاکان نزدیک شدیم در زندگی، در اجابت دعا، در تحولات معنوی و روحی این نزدیک شدن را احساس می‌کنیم.
امیدواریم در این ماه خیر، رحمت و برکت توفیق توبه را به ما بدهد، همان طوری که پیامبر (ص) در خطبه شعبانیه فرمودند گناهان بار سنگینی هستند که قدرت پرواز را از ما می‌گیرند، ما را زمین‌گیر می‌کنند و دعایمان هم بالا نمی‌رود، حضرت فرمودند با استغفار این بار سنگین را از روی دوش خود بردارید و جانتان را آزاد کنید، حریت و آزادگی ما به استغفار و توبه ما بستگی دارد.