نماینده ولی‌فقیه در استان قزوین در جلسه هفتگی تفسیر قرآن کریم به شرح خیالات و گمان کردن‌های اشتباه انسان‌ها پرداخت.
آیت‌الله عبدالکریم عابدینی در جلسه چهل‌وهفتم تفسیر قرآن کریم (۲۸ آبان ماه ۱۴۰۲) در ادمه تفسیر سوره قیامت اظهار کرد: خداوند در آیه 36 سوره قیامت می‌فرماید «أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَنْ يُتْرَكَ سُدًى»، یعنی (آيا انسان گمان مىكند بىهدف رها مى‌شود)، خداوند در این آیه فرموده آیا انسان گمان می‌کند که بیهوده رها می‌شود و کسی کاری به کار او ندارد؟
گاهی برخی تصور می‌کنند اگر ظلم کنند، مال حرام بخورند، دروغ بگویند، غیبت کنند، اینها همه می‌گذرد و خدا روی حساب و کتاب این عالم را نیافریده است و حکمت در عالم نیست، خداوند در این آیه از انسان‌ها می‌پرسد آیا تصور می‌کنید این گونه است؟ این سؤال خیلی اساسی است و اگر ما ذهنمان را با این سؤال درگیر کنیم خیلی به کارمان می‌آید.
در این جلسه به ریشه کلمه «يَحْسَبُ» که در آیه ۳۶ سوره قیامت آمده می‌پردازیم، مرحوم شهید مطهری اندیشمندی هستند که از لغت هم به خوبی استفاده کرده‌اند، ایشان گفته‌اند در زبان عربی یک «حِسبان» و یک «حُسبان» داریم که این هر دو مصدر هستند، و دو فعل داریم، یکی «حَسِب» و دیگری «حَسَب» است.
مصدر «حَسِب» حِسبان است و مصدر «حَسَب» حُسبان است، «حَسِب» یعنی گمان کرد، حِسبان هم به معنای گمان کردن است، «حَسَب» یعنی حساب کرد، حُسبان هم به معنای حساب کردن است.
آیاتی که در این جلسه دنبال می‌کنیم و با آیه 36 سوره قیامت هماهنگ هستند، اصولاً آیاتی هستند که راجع به حِسبان به معنای گمان کردن هستند.
خداوند در آیات 5 و 6 سوره الرحمن می‌فرماید «الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ، وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ يَسْجُدَانِ»، یعنی (خورشيد و ماه بر حسابى روان‌اند، و بوته و درخت چهره سايانند)، شهید مطهری در رابطه با این آیه می‌گوید خداوند فرموده خورشید و ماه با حساب منظم هستند، وقتی نجم را بری اولین بار می‌شنویم در ذهنمان معنای ستاره می‌آید، در حالی که منظور گیاهان هستند که در این آیه در کنار درختان قرار گرفته‌اند.
در این آیه آمده گیاهان و درختان خدای متعال را سجده می‌کنند، البته نه اینکه منظورشان سجده کردن ظاهری باشد، بلکه یعنی از خدا اطاعت کرده و فرمان امر خدا را می‌برند.
همه اینها می‌خواهند چه چیزی را به ما بگویند؟ در آیه 8 سوره الرحمن آمده «أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ»، یعنی (تا مبادا از اندازه درگذريد)، خداوند در این آیات به ما می‌گوید زمین و آسمان برای خدا سجده می‌کنند، ای آدمیان شما به کجا می‌روید؟ چرا راهتان را از مخلوقات دیگر جدا کرده‌اید؟
خدا می‌گوید چه بخواهید و چه نخواهید باید به سمت من بیایید، زمین و آسمان می‌گویند ما با همه رغبت، علاقه و عشق خدا را می‌پرستیم، در این آیات نیز آمده زمین، آسمان، گیاه و درخت مطیع خدا هستند، ای انسان تو هم مطیع باش.
حُسبان در آیه 5 سوره الرحمن به معنای شماره، عدد، حساب و کتاب است، یعنی هر ستاره‌ای جای مشخصی دارد، مداری که طی می‌کند معلوم است، سرعتش روی دقت‌های عجیب ریاضی و حساب و کتاب است، فلذا اکنون دانشمندان به صورت دقیق می‌گویند چند صد سال دیگر خسوف در فلان شرایط اتفاق می‌افتد، از کجا این حساب و کتاب‌ها اتفاق می‌افتد؟ از آنجا که نظم، مهندسی و حساب و کتاب فوق العاده دقیقی وجود دارد که آن‌ها می‌توانند این طور پیش‌بینی کنند.
ربط حُسبان و حِسبان شاید این باشد که گمان‌کننده و خیال‌کننده هم حساب و کتاب‌هایی دارند، یعنی برای مثال یک نفر گمان می‌کند اگر ربا بگیرد ثروتش زیاد می‌شود، یعنی حساب و کتاب می‌کند، منتها این یک حساب شیطانی است و حساب انسانی، الهی، مکتبی و دینی نیست، بنابراین این دو کلمه از نظر ریشه‌ای در حالت کلی به هم ارتباط دارند.
خداوند در آیه 40 سوره کهف می‌فرماید «فَعَسَى رَبِّي أَنْ يُؤْتِيَنِ خَيْرًا مِنْ جَنَّتِكَ وَيُرْسِلَ عَلَيْهَا حُسْبَانًا مِنَ السَّمَاءِ فَتُصْبِحَ صَعِيدًا زَلَقًا»، یعنی (امید است پروردگارم بهتر از باغ تو را به من عطا کند و از آسمان آسیبی دقیق و حساب شده بر باغ تو فرستد تا به صورت زمینی صاف و بی‌گیاه و لغزنده شود).
مطابق این آیه عذاب خدا هم حساب و کتاب دارد، یعنی حتی اگر خداوند عذابی هم نازل کند، این عذاب با حساب و کتاب و نظم خاصی با اعمال آدم‌ها ارتباط دارد، یعنی اگر عذاب را در یک کفه ترازو بگذارند، اعمال هم در کفه دیگر ترازو باشد، تناسبی بین این دو وجود دارد، یعنی اعمال باعث عذاب هستند و چیزی بی‌حساب نیست.
عزیزانی که به دنبال فهم لغوی قوی‌تری از آیات قرآن هستند، آیت‌الله قُرَشی، عالم بزرگوار ارومیه که اکنون فرزندشان امام جمعه و نماینده ولی‌فقیه در آن منطقه هستند، کتاب هفت جلدی به نام قاموس قرآن را نوشته‌اند، این کتاب خیلی خوبی است برای کسانی که می‌خواهند به صورت فارسی لغات قرآنی را یاد بگیرند، ایشان خیلی زحمت کشیده‌اند و منابع لغوی اصیل و اساسی را دیده و عصاره و نتیجه آن‌ها را با نظریات خودش ادغام کرده است.
اگر کسی بخواهند راجع به قرآن مطالعه دقیق‌تر ریشه‌ای و لغوی داشته باشد، اما این کتاب را در اختیار نداشته باشد، کارش به خوبی پیش نمی‌رود، قدیم‌ها این کتاب 7 جلدی چاپ می‌شد، بعدها این 7 جلد در 3 مجلد قرار داده شد، این کتاب ارزشمند همیشه خیلی قابل استفاده بوده است.
ایشان در رابطه با حُسبان گفته‌اند به تیرهای کوچک هم حُسبان گفته می‌شود، ایشان در رابطه با آیات سوره الرحمن گفته‌اند خداوند در این آیات فرموده آسمان‌ها و زمین طبق حساب و کتاب هستند، در رابطه با آیه 40 سوره کهف نیز گفته‌اند به این معناست که از آسمان آسیبی نازل می‌شود و زمین را خشک، خالی و نابود می‌کند، همچنین گفته‌اند مطابق کتاب مفردات راغب، کیفر روی حساب جرم است، هر کیفری برای هر جرمی نیست، بلکه به تناسب هر جرمی کیفر نازل می‌شود و مجازات می‌آید.
همچنین آیت‌الله قرشی گفته‌اند در مجمع‌البیان نیز آیه 40 سوره کهف این طور آمده که بین عمل ما و مجازات خدا حساب و کتابی برقرار بوده و تناسبی وجود دارد.
همچنین در کتاب قاموس قرآن آمده به نظر نگارنده حُسبان در آیه 40 سوره کهف، همان طور که راغب گفته به معنای عذاب است، و چون عذاب خداوند با معصیت متناسب است، لذا حُسبان گفته شده است.
آیت‌الله قرشی فرموده‌اند فعل حَسِبَ به معنای ظن و گمان به کار می‌رود، خداوند در آیه 2 سوره عنکبوت می‌فرماید «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ»، یعنی (آيا مردم پنداشتند كه تا گفتند ايمان آورديم رها می‌شوند و مورد آزمايش قرار نمىگيرند)، خداوند در این آیه فرموده آیا آدم‌ها گمان کرده‌اند همین که گفتند ما ایمان آوردیم به حال خود رها می‌شوند و در معرض انواع و اقسام آزمایش‌ها قرار نمی‌گیرند؟
از انواع آزمایش‌ها می‌توان به آزمایش جبهه و جهاد در راه خدا، آزمایش مواجه شدن با پست و مقام و شهرت و آزمایش روبرو شدن با مال و ثروت اشاره کرد، خداوند می‌فرماید آیا آدم‌ها در جهات گوناگون شامل عصبانیت و شادی و دیگر حالات امتحان نمی‌شوند؟ خوبی‌ها و بدی‌ها برای این است که ما آزمایش شویم.
این آیه استفهام انکاری است، یعنی خدای متعال می‌فرماید گمان نکنید این گونه است و ما امتحان نمی‌کنیم، ما شما را امتحان می‌کنیم، در کتاب قاموس قرآن آمده به نظر راغب مصدر حَسِبَ در این آیه حِسبان است، شاید علت این است که گمان و ظن نزد گمان‌کننده یک نوع حساب از جانب خود است که روی آن حکم و عمل می‌کند.
آن کسی که گمان می‌کند، قطعاً در دلش حساب و کتاب‌هایی کرده است، برای مثال گمان می‌کند اگر روابطش را با آمریکا چنین و چنان کند به سودش خواهد بود، یعنی یک محاسبه برخاسته از خیالات انسانی است، نه اینکه برخاسته از مبانی وحیانی باشد.
بنابراین همه باید اهل محاسبه باشیم اما وقتی محاسبه می‌کنیم، اگر به خدا ایمان داریم، باید بر محور آنچه که خداوند می‌گوید محاسباتمان را تنظیم کنیم، یعنی خیالاتی نباشیم، اگر خدا، وحی، مبانی قرآنی و مبانی قرآن‌های ناطق یعنی ائمه (ع) را کنار گذاشتیم خیالاتی می‌شویم، پشت‌سر خیالات شکست و رسوایی است و سر از شرک و کفر در می‌آورد، خیالات انسان را به نفاق می‌کشاند.
باید در پناه آیات قرآن کریم خودمان را از خیالات نجات دهیم و واقعی زندگی کنیم، واقعی زندگی کردن یعنی خدایی زندگی کنیم.
آیاتی که در آن‌ها کلمه حَسَبَ آمده زیادند، اگر ریشه‌های لغوی اینها را بدانیم و سپس قرآن بخوانیم، وقتی از آیاتی که این کلمات در آن به کار رفته می‌خوانیم، فهم ما بیشتر می‌شود و از آن‌ها استفاده بهتری می‌کنیم.
خدای متعال در آیه 115 سوره مؤمنون فرموده‌اند «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ»، یعنی (آيا پنداشتيد كه شما را بيهوده آفريدهايم و اينكه شما به سوى ما بازگردانيده نمىشويد)، خداوند در این آیه می‌فرماید گمان کرده‌اید ما شما را بیهوده آفریده‌ایم؟ این خیالی بیش نیست، واقع‌‌بین باشید.
همچنین خدای متعال در آیات 2 تا 4 سوره عنکبوت می‌فرماید «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ، وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ،
أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَنْ يَسْبِقُونَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ»، یعنی (آيا مردم پنداشتند كه تا گفتند ايمان آورديم رها مى‌شوند و مورد آزمايش قرار نمىگيرند، و به يقين كسانى را كه پيش از اينان بودند آزموديم تا خدا آنان را كه راست گفته‌اند معلوم دارد و دروغگويان را نیز معلوم دارد، آيا كسانى كه كارهاى بد مى‌كنند مىپندارند كه بر ما پيشى خواهند جست چه بد داورى مى‌كنید).
خداوند می‌فرماید تاریخ را ببینید، اقوام گذشته را نگاه کنید، همه در معرض امتحان قرار گرفته‌اند، برای اینکه اگر امتحان پیش نیاید راستگو و دروغگو از هم شناخته نمی‌شوند.
یک نفر ممکن است هزار نوع مقدس‌بازی در بیاورد اما وقتی واقعیتش را نشان می‌دهد می بینیم این یک دنیاپرست به تمام معناست و همه این مقدس بودن‌ها بازی بوده است، بنابراین این بازی باید روشن شود، این بازی‌ها کجا روشن می‌شوند؟ آن موقعی که آدم‌ها در همه زمینه ها در معرض امتحان قرار بگیرند، همه زمینه‌ها شامل جهاد در راه خدا و حق‌گویی است، همچنین در عرصه‌های گوناگون انسان باید ملاحظات بیهوده و محاسبات غلط را کنار بگذارد و از حق دفاع کند، لازمه اینها این است که آدم خیالاتی بودن را کنار بگذارد و پای فرمان خدا باشد.
خداوند در سوره عنکبوت می‌فرماید آیا انسان‌ها خیال کرده‌اند کسانی که کارهای بد می‌کنند، دروغ می‌گویند، ظلم می‌کنند، غیبت می‌کنند و نفاق می‌ورزند، از ما سبقت می‌گیرند و می‌توانند ما را دور بزنند؟ اینها تصور بیخود دارند و نمی‌توانند با خدا این گونه معامله کنند.
خدای متعال در آیه 142 سوره آل‌عمران می‌فرماید «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ»، یعنی (آيا پنداشتيد كه داخل بهشت مىشويد بىآنكه خداوند جهادگران و شكيبايان شما را معلوم بدارد).
خدای متعال در این آیه فرموده خیال کرده‌اید شما داخل بهشت می‌شوید در حالی که خدا می‌داند کدام یک از شما اهل جهاد و کدام یک از شما اهل صبر و استقامت بودید، خدا اهالی صبر و استقامت را می‌بیند، امروز در غزه بندگان خدایی که به معنای واقعی کلمه صبوری می‌کنند و ما هر چه از آنان می‌شنویم آیات قرآن و شکر است، خدا اینها را می‌بیند، هر بنده‌ای هم آن‌گونه عمل کند خدا می‌بیند.
خدای متعال در آیه 16 سوره توبه می‌فرماید «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»، یعنی (آیا گمان کرده‌اید که شما را به خود واگذارند و به بوته آزمایش نیازمایند، در حالی که هنوز کسانی از شما را که جهاد کردند و غیر خدا و پیامبرش و مؤمنان را محرم اسرار خود نگرفتند، از دیگران معلوم و مشخص نکرده است یقیناً باید آزمایش شوید تا مؤمن از غیر مؤمن معلوم و مشخص شود؛ و خدا به آنچه انجام می‌دهید، آگاه است).
خداوند در این آیه به آدم‌های کج‌رو فرموده خیال کرده‌اید که رها می‌شوید و خدا فرقی نمی‌گذارد بین شما و کسانی که در راه خدا جهاد کرده‌اند و غیر خدا را محرم اسرار نگرفته‌اند؟ این گلایه از یهودیان هم هست که به منافقین پناه می‌بردند و بد عمل می‌کردند، یعنی خیال می‌کردند اگر بخواهند به جایی برسند، یهودیان باید دستی به سر آنان بکشند، خدا اینها را بارها مطرح کرده اما متأسفانه اکنون بعد از هزار و چهارصد و اندی سال از صدر اسلام هنوز هم آدم‌هایی هستند که در این خیالات زندگی می‌کنند و چقدر در گذشته به خاطر همین آدم‌های خیالاتی وابسته به اجانب، خسارت بر این مردم وارد شده است.
خداوند در آیات 55 و 56 سوره مؤمنون می‌فرماید «أَيَحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مَالٍ وَبَنِينَ، نُسَارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْرَاتِ بَلْ لَا يَشْعُرُونَ»، یعنی (آيا مىپندارند كه آنچه از مال و پسران كه بديشان مدد مىدهيم، از آن روى است كه مىخواهيم به سودشان در خيرات شتاب ورزيم نه بلكه نمىفهمند).
خداوند در این آیات می‌فرماید این‌هایی که چند صباحی اولاد، قبیله یا مالی در اختیارشان قرار گرفته و کبر و غرور گرفته‌اند، آیا اینها خیال می‌کنند ما در خیرات سرعت گرفته‌ایم که هر چه خیر است به اینها بدهیم؟ نه این‌گونه نیست، اینها شعور لازم را ندارند که بین خیر و شرّ بفهمند کدام خیر است و کدام خیر نیست.
اکنون بحث نفاق و یهود را می‌بینیم، کشورهایی که وقتی یمن به داد مسلمان‌ها می‌رسد و برای آن‌ها موشک می‌فرستد، این کشورها وسط راه موشک‌ها را می‌زنند، به این عزیزان یمنی می‌گوییم نگذارید این موشک‌ها اسراف شود، حیف است، این موشک‌ها قیمت بالایی دارند، هر کجا تصور کردید می‌خواهند موشک شما را بزنند، مأموریت موشک را همان جا قرار بدهید تا همان جا کارش را انجام دهد، آن کسی که موشک شما را در عربستان می‌زند، این یهودی است، شما هم که دنبال یهودی‌ها هستید، پس مأموریت این موشک را در همانجا قرار دهید.
خداوند در آیات 11، 12، 13 و 14 سوره حشر می‌فرماید «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ، لَئِنْ أُخْرِجُوا لَا يَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَلَئِنْ قُوتِلُوا لَا يَنْصُرُونَهُمْ وَلَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَيُوَلُّنَّ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنْصَرُونَ ،
لَأَنْتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِي صُدُورِهِمْ مِنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَفْقَهُونَ، لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرًى مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرَاءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْقِلُونَ».
یعنی (مگر كسانى را كه به نفاق برخاستند نديدى كه به برادران اهل كتاب خود كه از در كفر درآمده بودند مى‌گفتند اگر اخراج شديد حتماً با شما بيرون خواهيم آمد و بر عليه شما هرگز از كسى فرمان نخواهيم برد و اگر با شما جنگيدند حتماً شما را يارى خواهيم كرد و خدا گواهى مىدهد كه قطعاً آنان دروغگويانند، اگر یهود اخراج شوند آن‌ها با ايشان بيرون نخواهند رفت و اگر با آنان جنگيده شود منافقان آن‌ها را يارى نخواهند كرد و اگر ياريشان كنند حتماً در جنگ پشت خواهند كرد و ديگر يارى نيابند، شما قطعاً در دل‌هاى آنان بيش از خدا مايه هراسيد چرا كه آنان مردمانىاند كه نمىفهمن ، آنان به صورت دسته جمعى جز در قريههايى كه داراى استحكاماتند يا از پشت ديوارها با شما نخواهند جنگيد جنگشان ميان خودشان سخت است آنان را متحد مى‌پندارى ولی دلهايشان پراكنده است زيرا آنان مردمانىاند كه نمىانديشند).
خداوند در این آیه می‌فرماید منافقان را نمی‌بینید؟ «أَلَمْ تَرَ» هم یک طورهایی معنای حُسبان دارد، یعنی خیال می‌کنید اینها چه هستند؟ واقعیت اینها را ببینید، خداوند در این آیه از اهل کتاب نام می‌برد که منظور یهودیان هستند، خدای متعال می‌فرماید این منافقین به آن کسانی که رسم برادری با آنان دارند( یعنی یهودیان)، می‌گویند اگر شما را از مدینه بیرون کنند، ما هم که ظاهراً به پیغمبر پیوسته و ایمان آورده‌ایم، با شما از این شهر خارج می‌شویم.
اکنون هم منافقینی مثل اردوغان و برخی کشورهای نامسلمان در حقیقت عملاً به یهودیان می‌گویند ما هوای شما را داریم، انرژ‌ی‌تان را تأمین می‌کنیم، به شما سوخت میدهیم، مواد غذایی به شما میدهیم و هر بلایی بر سر شما بیاید ما کنارتان هستیم.
خداوند در ادامه این آیه از سوره حشر می‌فرماید منافقین به یهودیان می‌گویند وقتی برای شما مسئله‌ای پیش بیاید و به ضرر شما باشد، ما به ضرر شما از هیچ کسی اطاعت نمی‌کنیم اگر کسی با شما به جنگ در آید ما به شما کمک می‌کنیم، خداوند می‌فرماید این منافقین که این حرف‌ها را می‌زنند دروغ می‌گویند و برای کسانی که به آن‌ها قول می‌دهند نمی‌توانند کاری کنند، تا زمانی که خطری نیست این حرف‌ها را می‌زنند.
در ادامه این آیه آمده اگر مسلمان‌های حقیقی با یهودیان بجنگند، منافقین دل و جرأت و آمادگی ندارند که در جنگ با آن‌ها وارد شوند، اگر هم وارد جنگ شوند، زود به جنگ پشت می‌کنند و هیچ حمایتی از اینها نمی‌شود.
بعد هم خدا به همه ما، به اهل غزه و فلسطین، به اهل لبنان و مقاومت می‌فرماید بدانید این منافقین و همان کسانی که منافقین با آن‌ها قول و قرار می‌گذارند، بدانید که وحشت از شما در دل‌های آنان بیشتر از آن چیزی است که باید از خدا بترسند، یعنی اینها از شما بیشتر از خدا می‌ترسند، علتش این است که اینها مردمانی هستند که فهم درست و عمیقی ندارند.
اگر ما نفاق را ریشه‌یابی کنیم و سیر تاریخی آن را ببینیم، اصولاً نفاق از یهودی‌ها آغاز می‌شود، منظور از نفاق مسلمانانی است که منافق‌اند و ادعای اسلام می‌کنند، وگرنه اگر به جای اسلام از دین سخن بگوییم، می‌بینیم که یهودی‌ها در زمان پیغمبر همان منافقینی بودند که در مدینه دردسر درست می‌کردند، فلذا «لا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا» شامل حال منافقین داخلی و یهودیان می‌شود.
خداوند در این آیات می‌فرماید اینها نمی‌توانند با شما بجنگند، مگر اینکه در روستاها، محل‌ها و شهرهای مستحکم شده باشند، یا اینکه از پشت دیوار باشند، آن موقع هم یهودیان مدینه دور خود دیوار کشیده بودند، بنابراین معلوم می‌شود دیوارکشی در میان یهودیان سابقه دارد، چرا که یهودیان خیبر هم دیوار داشته‌اند.
خداوند در این آیات می‌فرماید درگیری و اختلاف بین منافقین و یهودیان بسیار جدی است و تصور نکنید اینها خیلی با هم یکی هستند، اگر شما تصور می‌کنید آمریکا، انگلیس، یهودی‌ها، اقوام یهود در سرزمین‌های اشغالی، مردم آنجا با دولت‌شان و ارتش آنجا بین خودشان یکی هستند، اینها خیالی بیش نیست، اینها بشارت‌هایی است که قرآن به ما می‌دهد و اسرار آن‌ها را برای ما رو می‌کند.
می بینید یهودیان مقاومت 33 روزه و پس از آن مقاومت 8 روزه را رقم زدند، اگر عقل داشتند این کار را نمی‌کردند، فهمیدیم که اگر صهیونیست‌ها جنگ زمینی راه بیندازند ضربه می‌خورند اما این کار را کردند و واقعاً جای تعجب بود که وارد جنگ زمینی شدند، جنگ زمینی به معنای باتلاق و محل مرگ آن‌هاست، چرا این کار را می‌کنند؟ قرآن می‌گوید برای اینکه از عقلشان استفاده نمی‌کنند و لایعقلون هستند.
در باب شهدا نیز خداوند در آیه 169 سوره آل‌عمران می‌فرماید «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»، یعنی (هرگز كسانى را كه در راه خدا كشته شده‌اند مرده مپندار بلكه زنده‌اند كه نزد پروردگارشان روزى داده می‌شوند).
خداوند در این آیه می‌فرماید مبادا خیال کنید شهدا مرده‌اند، اگر هم این را بگویید خیالاتی شده‌اید چون در واقعیت این طور نیست، در آیه 154 سوره بقره نیز در این خصوص آمده است «وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ»، یعنی (و كسانى را كه در راه خدا كشته می‌شوند مرده نخوانيد بلكه زنده‌اند ولى شما نمی‌دانید).
واقعیت این است که شهید قاسم سلیمانی از سرلشکر قاسم سلیمانی اثر بیشتری دارد، باید اینها را باور کنیم.
خدای متعال در آیه 57 سوره نور می‌فرماید «لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مُعْجِزِينَ فِي الْأَرْضِ وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَلَبِئْسَ الْمَصِيرُ»، یعنی (و مپندار كسانى كه كفر ورزيدند ما را در زمين درمانده مى‌كنند جايگاهشان در آتش است و چه بد بازگشتگاهى است).
مطابق این آیه خدای متعال به ما می‌فرماید مبادا تصور کنید فلان کشور قدرت هسته‌ای دارد، سلاح‌های پیشرفته دارد، هواپیماهای جنگنده فوق مدرن دارد، اگر این فکرها را بکنید خیالاتی شده‌اید، خیال نکنید کافران می‌توانند نظام خدایی، قوانین الهی، اراده حضرت حق را به عجز بکشانند.
خدای متعال در آیه 21 سوره جاثیه می‌فرماید «أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئَاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاءً مَحْيَاهُمْ وَمَمَاتُهُمْ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ»، یعنی (آيا كسانى كه مرتكب كارهاى بد شده‌اند پنداشتهاند كه آنان را مانند كسانى قرار مىدهيم كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كردهاند به طورى كه زندگى آن‌ها و مرگشان يكسان باشد چه بد داورى مى‌كنند).
خدای متعال در این آیه می‌فرماید آیا آن‌هایی که مرتکب بدی‌ها می‌شوند، ما اینها را مانند مؤمنین و کسانی که کارهای خوب انجام می‌دهند به حساب می‌آوریم و مرگ و زندگی‌شان یک جور است؟ خیر، بد حکم می‌کنید، این طور نیست، اینها ظاهراً زنده‌اند اما حقیقتاً مرده‌اند، زنده بودن اینها حیات حیوانی است و حیات انسانی نیست، اینها اصلاً نمی‌فهمند حیات انسانی چیست، با کارهایی که می‌کنند به جایی می‌رسند که از حیوانات هم پست‌تر می‌شوند.
خدای متعال در آیات 44 سوره فرقان می‌فرماید «أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا»، یعنی (يا گمان دارى كه بيشترشان مى‌شنوند يا مى‌‌انديشند آنان جز مانند ستوران نيستند بلكه گمراه‌ترند).
خدای متعال در این آیات می‌فرماید آیا گمان می‌کنید این‌هایی که با خدا دشمنی می‌کنند می‌شنوند و عقلشان را به کار می‌گیرند، خیر این گونه نیست، اکثر اینها مثل چهارپایان هستند و بلکه از چهارپایان هم گمراه‌ترند، برای اینکه چهارپایان را خدا روی حساب آفریده است، برای مثال فلان چهارپا بار می‌برد، فلان چهارپا برای انسان‌ها شیر تولید می‌کند، یک چهارپای دیگر مأموریت دیگری دارد، آن‌ها همه به خوبی کار خود را انجام می دهند اما انسان برای مأموریت دیگری آفریده شده است.
خدای متعال در آیه 88 سوره نمل می‌فرماید «وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ»، یعنی (و كوه‌ها را مىبينى و مى‌پندارى كه آن‌ها بىحركتند و حال آنكه آن‌ها ابرآسا در حركتند اين صنع خدايى است كه هر چيزى را در كمال استوارى پديد آورده است در حقيقت او به آنچه انجام مىدهيد آگاه است).
در حقیقت خداوند به ما می‌گوید بروید درس بخوانید و دانش بیفزایید، عالم را بفهمید، این کوه‌ها را که نگاه می‌کنید خیال می‌کنید این کوه‌ها سفت و محکم سر جای خود ایستاده‌اید، در حالی که اینها مانند ابر در حرکتند.
پژوهش‌هایی صورت گرفته که نشان می‌دهد کوه‌ها چند نوع حرکت دارند، برای مثال برخی می‌گویند درون هسته زمین که مذاب است، یک شرایطی است که گویا کوه‌ها به دور آن مذاب در گردش هستند، منتها چون همه زمین در حال گردش است، ما متوجه گردش کوه‌ها نمی‌شویم.
یک نوع حرکت دیگر که برای همه خیلی واضح شده، این است که این زمین با همان کوه‌ها به دور خود می‌چرخد، یک حرکت دیگر این است که این زمین در حالی که به دور خود می‌گردد، دور خورشید هم می‌گردد، این زمین و کوه‌ها که با همه موجودیت دور خود می‌گردد و دور خورشید هم می‌گردد، با مجموعه خانواده منظومه شمسی در یک مسیری که هنوز دانشمندان متوجه نشده‌اند محور آن مسیر چیست، این حرکت خانوادگی را دارند.
ممکن است این عالم هر چه بیشتر شناخته شود، اسرار این‌گونه بیشتر آشکار شود، بنابراین وقتی ما این همه حرکت را می‌بینیم اگر فکر کنیم این کوه سر جای خود محکم ایستاده و تکان هم نمی‌خورد، این خیالات است، قرآن می‌خواهد ما خیالاتی نباشیم، راجع به شهدا، ارزش دنیا، آخرت، قدرت دشمن در مقابل ما و قدرت دشمن در مقابل خدا هم اینها را می‌گوید که همه خیالات هستند.
خداوند در آیه 78 سوره آل‌عمران فرمود «وَإِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِيقًا يَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالْكِتَابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْكِتَابِ وَمَا هُوَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ»، یعنی (و از یهود گروهی هستند که هنگام خواندن دست‌نوشته‌های دروغ و بر بافته‌های خود زبان و صدایشان را چنان پیچ و خم می‌دهند تا شما گمان کنید که آنچه می‌خوانند از کتاب آسمانی است، در حالی که از کتاب آسمانی نیست؛ و با بی‌شرمی می‌گویند آنچه می‌خوانیم از سوی خداست. در حالی که از سوی خدا نیست؛ و با آنکه می‌دانند از سوی خدا نیست به خدا دروغ می‌بندند).
خداوند فرموده اینها حرف‌هایشان را طوری کادو پیچ می‌کنند که شما گمان کنید اینها دارند از کتاب خدا حرف می‌زنند، یعنی شما را با این کار فریب می‌دهند، این حرف‌ها از کتاب خدا نیست، اینها دروغ می‌گویند و می‌دانند.
بنابراین یهودی‌ها می‌خواهند از این خیالاتی بودن ما استفاده کنند تا ما حرف‌های پرت آن‌ها را به حساب کلام و کتاب خدا در نظر بگیریم.
خداوند در آیه 178 سوره آل‌عمران می‌فرماید «وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ»، یعنی (و البته نبايد كسانى كه كافر شده‌اند تصور كنند اينكه به ايشان مهلت مىدهيم براى آنان نيكوست ما فقط به ايشان مهلت مىدهيم تا بر گناه خود بيفزايند و آنگاه عذابى خفتآور خواهند داشت).
حضرت زینب (س) این آیه را به یزید گفت، حضرت با این آیه به یزید گفت تو کافری، نه تنها تو، بلکه آبا و اجدادت نیز همین هستند، حضرت گفت ای یزید، نکند خیال کرده‌ای تو امیر و ما اسیر هستیم، اصلاً این طور نیست، خداوند در این آیه فرموده خدا به کافران چند صباح مهلت می‌دهد، اینها بمباران می‌کنند، آدم می‌کشند، مگر خدا این مهلت را به رضاخان نداد؟ الان کجاست؟ مگر همین مهلت را خدا به فرزند آن جرثومه خطرناک نداد، او الان کجاست؟
حضرت زینب (س) به یزید گفت عذاب خوار کننده‌ای انتظار تو را می‌کشد، این حرف‌ها فقط مربوط به آن یزید نیست، این مربوط به همه یزیدها در همه دوران‌هاست.
در باب مسائل اقتصادی و حق محرومان نیز خدای متعال در آیه 180 سوره آل‌عمران می‌فرماید «وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْرًا لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ»، یعنی (و كسانى كه به آنچه خدا از فضل خود به آنان عطا كرده بخل مىورزند هرگز تصور نكنند كه آن بخل براى آنان خوب است بلكه برايشان بد است به زودى آنچه كه به آن بخل ورزيدهاند روز قيامت طوق گردنشان مى‌شود ميراث آسمان‌ها و زمين از آن خداست و خدا به آنچه مىكنيد آگاه است).
خدای متعال در این آیه فرموده آدم‌ها خیال نکنند که اگر بخل ورزیدند و دار و ندارشان را چسبیدند که مبادا خیرشان به کسی برسد، این برای آن‌ها خیر است، نه این خیر نیست، قیامت که می‌شود آن طلا، نقره، سکه و هر چیزی که هست طوق گردنشان می‌شود.
راجع به فقرا هم ما نباید خیالاتی فکر کنیم، خداوند در آیه 273 سوره بقره می‌فرماید «لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ»، یعنی (صدقات مخصوص فقیرانی است که در راه خدا بازمانده و ناتوان شده‌اند و توانایی آنکه در زمین بگردند و کاری پیش گیرند ندارند و از فرط عفاف چنانند که هر کس از حال آن‌ها آگاه نباشد پندارد غنی و بی‌نیازند، به فقر آن‌ها از سیمایشان پی می‌بری، هرگز چیزی از کسی درخواست نکنند. و هر مالی انفاق کنید خدا به آن آگاه است).
در این آیه صحبت از محاصره شده است، امروز مصداق بارز فقرا مردم غزه هستند که محاصره شده‌اند و تحت ظلم صهیونیست‌ها هستند، یک موقع هم یمن، عراق و سوریه این گونه بودند، امروز هم صهیونیست‌های جنایتکار بیماران بیمارستان‌ها در غزه را از بیمارستان بیرون کردند.
خداوند در این آیه می‌فرماید برخی فقرا طوری رفتار می‌کنند که آدم‌هایی که نمی‌دانند خیال می‌کنند اینها دارا هستند و ثروت دارند، در کوچه و خیابان‌های شهر ما نیز گاهی فقرایی پیدا می‌شوند که چون حیا می‌کنند و هیچ وقت دست نیاز دراز نمی‌کنند، آدم‌هایی که نمی‌دانند تصور می‌کنند اینها وضعشان خیلی خوب است، قرآن سفارش آن‌ها را می‌کند و می‌گوید اینها عفیف هستند، حیا می‌کنند، اصرار نمی‌ورزند که از کسی چیزی بگیرند، اگر چیزی در راه خدا انفاق کنید خدا به انفاق شما عالم است.